Artykuły --> Ziemia Kwidzyńska

Detal

W ramach analizy detalu architektonicznego rozpatrzona zostanie stolarka okienna i drzwiowa oraz zakończenia krokwi, listwy kryjące naroża bierwion oraz wszystkie formy ozdób znajdujących się na szczytach domów.

Najstarsze zachowana stolarka drzwiowa znów łączy się z zagrodą w Mątowskich Pastwiskach (il. 57). Są to drzwi jednoskrzydłowe dwudzielne. Obie części zbudowano łącząc od wewnątrz dwie grube deski parą szpung. Od strony zewnętrznej zostały obite czterema listwami imitującymi płyciny. Jej środek wypełniono listwami w formie romboidalnej. Wszystkie listwy nabite zostały gwoździami kowalskimi. Stolarka tego typu musiała być dość popularna w XVIII w. Podobny układ lecz o odrzwiach z profilowanymi psami w nadprożu występowała w nieistniejącej zagrodzie Franza w Zwanzigerweide (il.58). Z 1827 r. pochodzą drzwi o dwudzielnej formie opisywanej jak wyżej lecz w konstrukcji ramowo-płycinowej. Konstrukcja ta dominować będzie przez cały XIX w. Wśród niej najpopularniejszy był układ trójpłycinowy o środkowej płycinie mniejszej. Różnorodność form jest bardzo duża, występowały również m.in. czteropłycinowe o równych polach i trójpłycinowe o środkowym polu większym (il. 59). Drzwi wewnętrzne w Mątowskich Pastwiskach 30 również posiadały konstrukcję dwóch desek połączonych szpungami lecz już bez opierzania części zewnętrznej. Ramowo-płycinowe posiadały znacznie skromniejszy charakter (przeważnie dwupłycinowe o równych płycinach) lecz nie pozbawione były również elementów dekoracyjnych. Drzwi pomiędzy dużą izbą a izbą starków w Mątowskich Pastwiskach posiadały nawet malowane sceny rodzajowe z polowania.

Wszystkie zidentyfikowane okna posiadają konstrukcję ościeżnicową, choć konstrukcja samego ramiaka i jego osadzenie w ościeżnicy podlegało pewnym zmianom. Również i w tym wypadku najstarszy znany typ okna odnajdziemy w zagrodzie Mątowskie Pastwiska 30. Okna doświetlające sień i komory były nieco mniejsze od tych w izbach, choć obie formy posiadały tylko słupek. Ramiak wykonano z czterech listew złączonych czopem przechodzącym zakołkowanym (il. 60). Nie posiadały one kutych zawiasów. Same szyby szklone były w ołów. Posiadały również wiatrownice. Także forma okiennic nie posiada istniejących analogii. Zbudowane były one z dwóch desek połączonych parą szpung. Zamocowane były od środka budynku nad samym oknem. Połączone z ościeżnicą zawiasami zamocowanymi na szpungach, w momencie gdy były otwarte, podwieszano je przy stropie (il. 61). W przypadku większych okien w izbach konstrukcja i osadzenie ramiaków i szyb mogło być analogiczne, a jedynie okiennice klasycznie umieszczone były po bokach na zewnątrz. W omawianej zagrodzie okna częściowo były wymieniane. Dalej posiadały tylko słupek. Przy dużej izbie zachowały się okna na kit, łączone z ościeżnicą za pomocą ozdobnych zawiasów (il. 62). Okiennice posiadały konstrukcję deskowo-szpungowe lecz o klasycznym mocowaniu od strony zewnętrznej (il. 63). W drugiej połowie wieku w oknach pojawia się krzyż okienny (il. 64). Okiennice ramowo-płycinowe posiadają przeważnie dwa lub trzy pola o zróżnicowanej wielkości. Także nadokienniki, które pojawiały się w 1 ćw. XIX w. o formie trójkątnej listwy zaczęły pod k. XIX w. przybierać ażurowe formy związane z rozpowszechniającymi się nowymi inspiracjami w architekturze (il. 65).

Elementem posiadającym znaczenie nie tylko zdobnicze ale i użytkowe są listwy kryjące naroża bierwion. Przybierają one bardzo różne formy, od zwykłych nabitych desek, poprzez stylizowane wzorami klasycystycznymi czy nawet imitację boniowania (il. 39).

Do elementów związanych ze zdobnictwem należeć będą również profilowania zakończeń belek stropowych i krokwi. Najstarsze przykłady zakończeń belek stropowych posiadają profil jednego wałka. Krokiew łączy się z belką na czop. Charakterystycznym rozwiązaniem jest układ belki o profilu wałek-uskok-żłobek. Na niej ułożona jest podłużna belka (rodzaj oczepu) o tym samym profilu. Dopiero w niej osadzone są krokwie (il.49). Po drugiej połowie wieku zaczyna najpopularniejszym rozwiązaniem staje się osadzenie krokwi na oczepie. Wystająca część krokwi jest profilowana.

Częstym elementem zdobniczym były również pazdury. Przybierały formę włóczni lub przedstawień zoomorficznych (il. 66). Mogły znajdować się na szczycie tak części mieszkalnej jak i gospodarczej. (il. 24,43) Dziś niestety już ich nie odnaleziono. Inną popularną niegdyś formą zdobnictwa szczytów były chorągiewki. Bardzo często zawierały datę powstania budynku.

Osobnym elementem zdobniczym były również inskrypcje umieszczane zawsze w belkach nadproża drzwi wejściowych. Niestety nie zachowało się ich wiele. Najstarsza w Mątowskich Pastwiskach (il. 67) posiada inskrypcję: Anno 1779 AVBH I HR BM⁸⁷. W zagrodzie Bronisławowo 28 (il. 68) z uciętym nadprożem zachowano tylko fragment: Anno1830 den... Juli. W przypadku Bronisławowa 10 inskrypcję daje się również odczytać jedynie we fragmencie: BH Martin Willert BM/... 1847 ..18ten.... Jeszcze inaczej wygląda to w domu dla robotników z Mątowskich Pastwisk gdzie istniała jedynie data budowy (il.69).

⁸⁷ BH (Bau Herr) odnosi się do zleceniodawcy budowy, natomiast BM (Bau Meister) to inicjał cieśli.