Artykuły --> Ziemia Kwidzyńska

Zakończenie

Głównym celem niniejszego opracowania była analiza architektury drewnianej na Nizinie Kwidzyńskiej i Walichnowskiej. Podstawą był katalog opracowany na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w 2008 i 2009 r.

Na ich podstawi popierając to dostępna literaturą i ikonografią udało się rozpoznać i przedstawić rozwój zagród drewnianych, konfrontując go po części z terenem Żuław Wiślanych czy innych części Doliny Dolnej Wisły. Zagadnienie to przedstawione zostało na tle historii a przede wszystkim rozwoju osadnictwa na prawie długoletniej dzierżawy. Najstarsze kontrakty osadnicze na Nizinie Kwidzyńskiej znane są z lat 70. XVI w. Był to kres pierwszej kolonizacji związanej z menonitami, którzy osiedlali się już na położonych na północ Żuławach Wiślanych. Zakładali oni nowe wsie lub przejmowali istniejące już osady. Druga duża fala osadnictwa miała miejsce w XVIII w., zwłaszcza na terenie powiatu sztumskiego. W przypadku Niziny Walichnowskiej akcja zasiedlania na prawie dzierżawy na szerszą skalę rozwijała się w XVII w.

Architektura jaka pojawiła się na tych terenach wraz z nowymi osadnikami jest do tej pory elementem dominującym w tutejszym krajobrazie kulturowym, choć samych mieszkańców od ponad 60. lat już tu nie ma.

Wszystkie występujące typy architektury rozpoznane na terenie Żuław występowały również na Nizinie Kwidzyńskiej. Przez cały XIX w. bardzo popularne były zagrody zespolone. Choć pojawiały się również zagrody rozproszone z wolnostojącymi domami mieszkalnymi nigdy nie zdominowały one tych pierwszych. Najstarsze zachowane jeszcze przykłady pochodzą z k. XVIII w. i należą do najwyższej klasy zabytków Doliny Dolnej Wisły.

Układ przestrzenno-funkcjonalny zawsze charakteryzował układ dwutraktowy z przelotową sienią, czarną kuchnią i dużą izbą w jednym z narożników. Zagrody zespolone często posiadały różną wysokość kalenicy części mieszkalnej i gospodarczych. Część mieszkalna budowana była zawsze w konstrukcji wieńcowej. Dużą popularnością cieszyły się zagrody liniowe z podcieniową wystawką od strony kalenicy. I choć należą do ostatniego stadium rozwoju podcienia niezaprzeczalnie czerpały bezpośrednio z wzorców Żuławskich. Przejawiało się to stosowaniem w samej wystawce poza bardzo popularną konstrukcją wieńcową również szkieletowej. Do bezpośredniego czerpania z wzorców żuławskich świadczy też budowa obór w zagrodach zespolonych w konstrukcji szkieletowej. Bardzo popularnym typem były również zagrody kątowe, z których kilka choć nie w całości, jest jeszcze zachowanych. Pod k. XIX w. zagrody te również zaczęły podlegać trendom w ówczesnej architekturze, choć nie zakłóciło to jej jakże specyficznego charakteru. Choć nie odnaleziono już innych budynków gospodarczych w obrębie zagrody jak i przykładów małej architektury, można je zanalizować na podstawie zachowanej ikonografii i badań przeprowadzonych w okresie międzywojennym.

W przyszłości należałoby jeszcze zweryfikować rozpoznany stan z materiałami archiwalnymi, a całość zagadnienia spożytkować w działaniu na rzecz ochrony tych jakże cennych przykładów architektury drewnianej, niestety cały czas ulegających niszczeniu.