Artykuły --> Ziemia Łęczycka

Kalendarium

Koloniści holenderscy na terenie Ziemi Łęczyckiej osadzani byli zarówno w dobrach królewskich, kościelnych, jak i prywatnych - szlacheckich.

W dobrach królewskich pojawili się w starostwie kłodawskim i dzierżawie Sobótka leżących w północnej i środkowej części łęczyckiego.^[1] Właśnie to starostwo przodowało pod względem osadzania kolonistów na swoich obszarach. Wzięło się to stąd, że w jego skład wchodziły dobra Dobiegniewo (znacznie oddalone od kompleksu dóbr starostwa kłodawskiego i leżące faktycznie poza Ziemią Łęczycką) położone na lewym brzegu Wisły, naprzeciwko Dobrzynia, czyli na terenie gdzie najwcześniej osadzili się Olędrzy i gdzie dali się poznać z jak najlepszej strony kolonizując obszar typowy dla tego osadnictwa, tj. narażony na wiślane wylewy. Stąd gdy pojawiła się konieczność zagospodarowania zniszczonych w ciągu XVII w. (wskutek wojen) i XVIII w. (z racji klęsk żywiołowych) terenów leżących na obszarze Ziemi Łęczyckiej pilnie skorzystano z obecności Olędrów. Tym bardziej, że obszar ten obfitował w urodzajne gleby, które wymagały karczunku. Wcześniejsze próby osadzenia na tych obszarach chłopów polskich niestety skończyły się niepowodzeniem - nie potrafili oni poradzić sobie z trudnymi warunkami naturalnymi, ale i , trzeba przyznać, nie korzystali z przywilejów wynikających z osadzenia na prawie holenderskim - z ulg i zwolnień, którymi Olędrzy byli obdarowywani w momencie ich sprowadzenia.

Pierwsze osady Olędrów w starostwie kłodawskim powstały ok. 1780 r. Jedną z nich było Dębno, gdzie na obszarze 14 włók chełmińskich osadzono 14 kolonistów, kolejna nosiła nazwę Wzgórza (w pobliżu miasteczka Dąbrowie) gdzie osadzono 10 kolonistów, trzecią nazwaną Ostrowiem zasiedliło 5 Olędrów. Wszyscy oni stanowili jedną grupę napływową, z konieczności rozrzuconą po większym terenie, gdyż nie dysponowano obszarem o dużej powierzchni, który wymagałby wykarczowania i osuszenia, na którym można by osadzić ich wszystkich. Zresztą takie podejście narzucała specyfika olęderskich wsi - aby wywiązać się z płacenia czynszu gospodarz musiał mieć duży areał ziemi. Część dochodu przeznaczał wówczas na rozwój gospodarstwa, część na spłatę zobowiązań. Stąd też wsie olęderskie miały większą powierzchnię od wsi pańszczyźnianych, ale miały mniejszą liczbę zagród, a co za tym idzie, mniejszą liczę ludności.

Około 1790 r. w starostwie powstały kolejne dwie osady olęderskie: Lipiny oraz Mała Nowa Wieś. Obie te osady zostały założone na gruntach należących do miast Kłodawa i Dąbrowice. Właściciel gruntów starosta Kossowski również dla swoich własnych potrzeb odbierał obu tym miastom lasy i pastwiska. Chciał w ten sposób za wszelką cenę uzyskać nowe czynsze i powiększyć intratę dóbr.^[2]

Dzierżawa Sobótka również stała się miejscem osiedlenia się Olędrów. Na opustoszałe w okresie XVIII w., niegdyś uprawne ziemie, osadnicy sprowadzeni zostali w 1783 r. Grupa licząca 35 rodzin osadzona została (również na skutek niedoboru dużego do zasiedlenia areałów ziemi) w czterech wsiach (dzierżawionych przez Franciszka Jerzmanowskiego): Rochów, Rochówek- 12 gospodarzy (łącznie 81 osób) oraz Ksawerów i Ksawerówek - 23 gospodarzy (łącznie 133 osoby).^[3]

Olędrów osiedlali również dzierżawcy pojedynczych wsi królewskich z terenu województwa łęczyckiego. M.in. w 1781 r. chorąży łęczycki Rupert Dunin osadza kolonistów w okolicach Dąbia. W 1789 r. 10 Olędrów ulokowano we wsi Swędów w powiecie brzezińskim. Łącznie w dobrach królewskich Olędrzy zamieszkiwali w 11 wsiach.

W dobrach kościelnych kolonizacja na prawie holenderskim w największym stopniu rozwinęła się w dobrach arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. J. Topolski podaje, że w XVIII w. najwięcej osad olęderskich powstało w tych dobrach leżących właśnie na terenie Ziemi Łęczyckiej.^[4] Osadzono ich m.in. w opustoszałej od XVI w. wsi Kobyle, dzierżawionej przez Hilarego Zabokrzyckiego, gdzie zamieszkało 12 Oledrów na 10 włókach gruntu. Kolejnych osadników spotykany w 1789 r. we wsi Chojny leżącej w parafii Grzegorzów (8 rodzin liczących 38 osób). Około 1790 r. kolonistów osiedlono we wsiach Smardzewice, Pieczew i Budy Przybyłowskie.

Akcję osadniczą organizowały również inne instytucje duchowne posiadające na terenie Ziemi Łęczyckiej swoje majętności. Opactwo sulejowskie w 1789 r. we wsi Pustkowie osadziło 5 Olędrów, zakon Norbertanek z Łęczycy pozwolił w swoich dobrach założyć w 1784 r. 7 osadnikom wieś Pustkowie Górne.

Jednak największą liczbę Olędrów na Ziemi Łeczyckiej osiedlono w dobrach szlacheckich, które w okresie tym obejmowały blisko 70 % ogólnego stanu gospodarstw. Większość z olęderskiech wsi zakładano na obszarach leśnych w celu ich wykarczowania i późniejszego gospodarczego wykorzystania. Pierwsze wsie powstawały na terenach graniczących z królewszczyznami, na których osadzono już wcześniej kolonistów, a właściciele dóbr prywatnych mogli się naocznie przekonać o zaletach tego typu kolonizacji. Pierwszy akcję osadniczą przeprowadził Józef Skrzyński, który w 1779 r. w praktycznie niezamieszkałej wsi Besk osadził 10 Olędrów, kolejni zaś założyli osadę Gać. Benedykt Olszewski w 1783 r. osiedlił kolonistów w okolicy wsi Srebrna., gdzie początkowo założyli oni trzy gospodarstwa.

W latach 80. XVIII w. powstają kolejne wsie - zasiedlone zostają nieużytki w pobliżu wsi Chojny (1783 r.), koloniści zakładają wówczas wieś Dąbrowskie Holendry, którą to tworzą dwie osady o tej samej nazwie. Nie było to rzadkim przypadkiem, gdyż na skutek warunków środowiska naturalnego, które zastali koloniści, nie mogli oni stworzyć zwartego skupiska domów. Podobne zjawisko miało miejsce we wsi Mileszki, gdzie założenie jednej osady utrudniły "lasy, bory i zarośla".^[5]

Wsią najpoźniej założoną w okolicach Łodzi była osada Żabieniec powstała pod koniec 1793 r. dzięki Mateuszowi Strzałkowskiemu, gdzie osadnicy zajęli się wykarczowaniem lasu, ale i pozarastanych i niewykorzystywanych gospodarczo łąk.

Wsie olęderskie napotkamy również w okolicach Zgierza. W 1782 r. powstaje wieś Słowik - największa ówczesna osada Olędrów na Ziemi Łęczyckiej licząca 95 mieszkańców, w 1788 r. wieś Bugaj z 27 mieszkańcami.

Łącznie na terenie Ziemi Łęczyckiej, wliczając w to wsie założone przed rozbiorami, w ich trakcie i po utracie przez Rzeczpospolitą niepodległości powstało .... wsi olęderskich, dzięki którym kolejna kraina historyczna mogła doświadczyć wytrwałości i umiejętności Olędrów w walce z okiełzaniem z pozoru nie nadających się do uprawy ziem.

^[1] B. Baranowski, Położenie i walka klasowa chłopów w królewszczyznach woj. łęczyckiego w XVI-XVIII w, Warszawa 1956, s. 12-13.

^[2] J. Goldberg, s. 82.

^[3] J.w., s. 83.

^[4] J. Topolski, Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII w., Poznań 1955, s. 70.

^[5] J.w. , s. 87.