Artykuły --> Ziemia Łęczycka

Zbory i cmentarze

Zbór

Choć jednym z najważniejszych przejawów kultury materialnej kolonistów holenderskich była architektura sakralna to na badanym terenie zachował się do dnia dzisiejszego jedynie jeden obiekt sakralny. Jest nim (najprawdopodobniej) zbór ewangelicki położony na skraju wsi Banachów, gm. Olszówka, pow. kolski, woj. wielkopolskie zbudowany ok. 1920 r. Obecnie pozostaje nie użytkowany, zachowany jest w złym stanie.

Wymurowany został z kamienia wapiennego i cegły (obramienia otworów okiennych i drzwiowych), nie posiada zachowanej konstrukcji ani pokrycia dachowego. Ściany są od wewnątrz otynkowane. Główne wejście do budynku od strony południowej prowadzi do nawy, do której od strony północnej przytyka węższa sień i zakrystia (z oddzielnym wejściem). Na granitowym nadprożu nawy napis gotykiem: "Kommt last uns anbeten".

Niewątpliwie reprezentuje on typ zboru rozpowszechnionego w dwudziestoleciu międzywojennym bezwieżowego kościoła o formach modnego neogotyku lub neorenesansu1.^[1]

Cmentarze

Cmentarze, stanowiące miejsce spoczynku kolonistów holenderskich, są nieodłącznym elementem krajobrazu wiejskiego terenów zasiedlonych przez osadników. Bardzo często są ostatnim świadectwem o holenderskiej wsi. Często zdarza się, że jedynie dzięki nim daną osadę wiązać możemy z tą kolonizacją.

Na terenie Ziemi Łęczyckiej do dnia dzisiejszego zachowało się jedynie X nekropolii, o których możemy z dużą pewnością lub bezsprzecznie powiedzieć, że są związane z tym osadnictwem. Stan ich zachowania jest często bardzo zły. Od wyjazdu rdzennych mieszkańców wsi nekropolie są zaniedbane, a często celowo niszczone. Przysłużyła się temu przede wszystkim propaganda zimnowojenna po II wojnie światowej. I choć z powodzeniem podejmowane są próby ich ratowania i uporządkowania, to trend ten nie jest jeszcze powszechny. Jedynie na Żuławach, dzięki ogromnemu zaangażowaniu społecznemu oraz działalności Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Mennonickiej, udało się uporządkować kilka nekropolii.

Na łęczyckie olęderskie cmentarze obecni mieszkańcy patrzą przez pryzmat wojennych przeżyć - dziedzictwo ich poprzedników kojarzy im się z pozostałością po Niemcach, którzy w XX w. stanowili większość pośród osadników, a ci pozostali, którzy w swojej tradycji wiązali swoje korzenie z Holendrami-mennonitami, ginęli w ogólnej masie tej społeczności.

Cmentarze położone są najczęściej na skraju wsi lub, w przypadkach kiedy w osadzie był zbór, przy nim właśnie. Z reguły są niewielkie, w jednym przypadku otoczone niskim, kamiennym murem, z pięknymi starymi drzewami stanowiącymi niejednokrotnie pomniki przyrody. Oczywiście im starszy cmentarz, tym piękniejsze okazy drzew. Każda z licznych jeszcze nekropolii jest niepowtarzalna i godna zachowania.

Niestety praktycznie na cmentarzach tych nie spotyka się już nagrobków. Jeśli już mamy to szczęście, to są one bardzo zniszczone. Tylko w jednym przypadku udało się odczytać na nim prostą inskrypcję.

Smutny fakt ich powojennego niszczenia może jedynie świadczyć z jednej strony o braku poszanowania dla zmarłych, z drugiej zaś o chęci zatarcia naszej wspólnej historii.

Przypisy

^[1] M. Warchoł, Katalog domów modlitwy mennonitów na ziemiach polskich. Przyczynek do badań nad budownictwem sakralnym mennonitów, mpis w zbiorach autora.