Artykuły --> Żuławy

Osadnictwo holenderskie - kalendarium

Historycy określają dla Żuław Wiślanych kilka głównych etapów osadnictwa. H. Bertram wyznaczył cztery główne okresy:
- czasy Zakonu Krzyżackiego - XIVw.,
- okres holenderski" - 1400 - 1700,
- pruski - 1700 - 1900
- współczesny po 1900 roku.¹.

W. Geisler wyróżnia pięć okresów:
- okres prehistoryczny,
- pomorski,
- krzyżacki,
- polski
- pruski ².

B. Lipińska jeszcze bardzie zróżnicowała opis, wyróżniając siedem etapów osadnictwa³:
I - przedkrzyżacki, do 1308 r.,
II - krzyżacki, związany z kolonizacją fryzyjsko - flamandzką od 1308 do 1400 r.,
III - "olenderski I " od ok. poł. XV w. do poł. XVI w.,
IV - "olenderski II" od poł. XVI do poł. XVII w.,
V - "olenderski III" od poł. XVII do 1772 r.,
VI - od 1772 - 1900 r.,
VII od 1900 r. do 1945 r.

Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto podział B. Lipińskiej, gdyż jest on najbardziej przejrzysty. Może warto byłoby uzupełnić go, wprowadzając etap VIII, obejmujący okres od 1945 roku - do czasów współczesnych ( np.do momentu nowego podziału administracyjnego Żuław w 1999 r.) . W VIII etapie krajobraz kulturowy Żuław należałoby rozpatrywać w aspekcie postępującej degradacji poszczególnych obszarów, zanikania lub przekształcania przestrzennego miejscowości, transferu ludności i zmiany sposobu gospodarowania na tych terenach.

Poniższe krótkie kalendarium dotyczy jedynie kolonizacji "holenderskiej" - mennonickiej, etapu IV, V, VI w ujęciu B. Lipieńskiej. Chronologię opracowano na podstawie dostępnej literatury, kalendarium ma jedynie charakter orientacyjny.

W okresie IV, czyli w stuleciu między poł. XVI. a poł. XVII wieku, powstały lub zasiedlone zostały od nowa przy współudziale osadników holenderskich następujące wsie:
1530 - Tujce (?) - (Dzierżawa Nowodworska, Wielkie Żuławy)
1547 - Bogatka, Bystra, Lędowo, (Żuławy Gdańskie)
1550 - Dziewięć Włók, Leśniewo, Nowy Dwór, Orłowo, Orłowskie Pole, Piecewo, Tuja, Żelichowo, (Dzierżawa Nowodworska, Wielkie Żuławy)
1552 - Błotnik, Cedry Wielkie, Długie Pole, Ostrowie, (Żuławy Gdańskie)
1556 (1583) - Szerzawa, (Żuławy Gdańskie)
1557 - Mojkowo, Węgle, (Żuławy Elbląskie, Małe Żuławy Malborskie)
1558 - Wiślinka , (Żuławy Gdańskie)
1561 - Cedry Małe, (Żuławy Gdańskie)
1562 - Gronowo Elbląskie, Zwierzno, (Małe Żuławy Malborskie), Stogi, (Wielkie Żuławy Malborskie)
1563-65 - Adamowo, Janowo, Józefowo, Kazimierzowo, Władysławowo, (Żuławy Elbląskie)
1564 - Widowo
1580 - Stare Pole, Gaik, (Małe Żuławy Malborskie)
1582 - Gnojewo; (Wielkie Żuławy Malborskie)
1584 - Kępniewo (Małe Żuławy Malborskie);
1585 - Karczowiska Górne (Żuławy Elbląskie), Stare Babki, (Dzierżawa Nowodworska, Wielkie Żuławy);
1586 - Raczki Elbąskie, Szopy, (Żuławy Elbląskie)
1590 - Wikrowo Małe, Kepki, (Żuławy Elbląskie), Jezioro, Markusy, Stalewo, (Małe Żuławy Malborskie), Dworek, Niedźwiedzica (Dzierżawa Barwaldzka, Wielkie Żuławy);
1591 - Swierzawa, Wybicko, (Wielkie Żuławy Malborskie)
1592-95 Jasionna, (Małe Żuławy Malborskie)
1593 - Mikoszewo (Mierzeja)
1594 - Ostróżek, Zawadka - Robakowiec (Żuławy Elbląskie)
1597 - Tragamin (Wielkie Żuławy Malborskie)
1599 - Różany (Małe Żuławy Malborskie)
1600 - Czarna Grobla, Solnica, Suchowo, Głowica, Rybina, Włodarka, ZadworzeŻuławy Elbląskie
1601 - Trzcinowo (Żuławy Gdańskie)
1602 - Nogatowo (Żuławy Elbląskie)
1609 - 67 Rachowo(Małe Żuławy Malborskie)
1612-17 Sobieszewska Pastwa
1622 - Kukułka (Małe Żuławy Malborskie)
1629 - Tropiszewo, Jankowo, Starżą, Stobiec, Tujsk
1631 - Kopanka, (Żuławy Elbląskie), Wilżyna, Balewo, Brudzędy, Jurandowo, Krzewsk, Nowe Dolno, Żukowo, Żurawiec, (Małe Żuławy Malborskie)
1632-40 Jazowa (Żuławy Elbląskie)
1635 - Gajowiec, Osłonka (Małe Żuławy Malborskie)
1640 - Jegłownik, (Żuławy Elbląskie), Swaryszewo,
1641 - Izbiska (Żuławy Szkarpawskie)
1648 - Mechnica (Żuławy Elbląskie)

W okresie V osadnictwa, który rozpoczyna kolejna okupacja szwedzka i działania wojenne, prowadzonych głównie na obszarach Żuław Gdańskich i Wielkich Żuław Malborskich, osadnicy holenderscy (mennonici) biorą udział w powstaniu następujących wsi:
1650 - Chorążówka, Stegienka, (Żuławy Szkarpawskie)
1660 - Grabińskie Pole
1675 - Laskowice Mł. (Wielkie Żuławy Malborskie)1676 - Dzierzgonka, Wiśniewo, (Małe Żuławy Malborskie)
1678 - Żółwiniec (Małe Żuławy Malborskie)
1683 - Kępa Rybacka (Żuławy Elbląskie)
1700 - Kępiny Małe, Kępiny Wlk. (Wielkie Żuławy Malborskie) Popowo (Żuławy Szkarpawskie)
1703-6 - Bielnik, Gozdawa, Orliniec, Podwale (Żuławy Elbląskie)
1710 - Wiśniówka Gdańska, (Wielkie Żuławy Malborskie)
1715 - Łączki Myszewskie, Nowinki, Powalina (Żuławy Elbląskie)
1725 - Żelichówko(Dzierżawa Nowodworska, Wielkie Żuławy)
1741 - Stare Nowakowo (Żuławy Elbląskie)

Ostatnią rozpatrywaną fazę V stanowią wsie założone już po I Rozbiorze Polski:
1772 - Kląski, Szczytowo, Płonina, Kącik.
1774 - Czatkowy
1787 - Kępiny Wlk. (Żuławy Elbląskie)
1789 - Chełmek (Żuławy Szkarpawskie)

Przypisy
^[1] H. Bertram, Die Eindeichungmapa
^[2] W. Geisler, Die Weichsellandschaft..., mapa
^[3] B. Lipińska, t.I, s. 112