gm. Elbląg, pow. elbląski, woj. warmińsko - mazurskie

Miasto założone w 1247 r. na prawie lubeckim. Pierwsi anabaptyści pojawili się w Elblągu ok. 1550 r. kiedy miasto przystąpiło do akcji zagospodarowania nieużytków znajdujących się na mokradłach położonych na zach, w obrębie miejskich posiadłości. W 1585 roku prawa miejskie nabyli kupcy Jost van Campen i Hans von Kőln. Jost van Campen nabył 25. sierpnia 1586 r. kamienice na terenie Starego Miasta, która do k. XIXw. służyla jako Dom Modlitwy gminie Elbing - Ellerwald. Służył on zarówno członkom gminy zamieszkałych w mieście jak też z obszaru wsi - Ellerwald W 1612 roku odnotowano w mieście 16 rodzin, w 1776 r. wymienione były 33 nazwiska mennonitów - 122 osoby. w 1820 r. mieszkało w nim 288mennonitów W poł. XIXw. powstałą w mieście druga gmina pod nazwą Elbinger - Menonitengemeinde, która wyrosła z potrzeb bardziej oświeconych warstw mennonickiej społeczności. Spotkania tej gminy odbywały siepoczatkowo w prywatnych mieszkaniach, potem w k. p.w. Św. Ducha wreszcie w kaplicy wybudowanej w 1852 r. przy ob. ulicy Bożego Ciała. Zbór elbląski podlegał gminie w Królewcu. W 1888 r. w Elblągu mieszkało 98 mennonitów.

Układ przestrzenny wsi - rzędówka na terpach

Śladami obecności mennonitów w Elblągu są zachowane ich dwa kościoły. Kwatery na cmentarzu przy kościele p.w. Św. Anny wraz z całym cmentarzem przekształcone w park, na cmentarzu przy ul. Agrikola zajęte przez cmentarz żołnierzy radzieckich.

Kamienica przy ul. Garbary 12 wybudowana została w XIV wi, w XV i XVI systematycznie przebudowywana prezentuje typową formę kamienicy, jakie budowano na starym Mieście. Postawiona na zwykłej parceli, po płd. stronie ulicy w ciągu zabudowy. Na parterze od płn. znajdowała się sień z korytarzem przy ścianie wsch., oraz mieszkanie. Z zewnątrz kamieniczka posiada fasadę w stylu manieryzmu holenderskiego, ceglaną, 3-osiową, dwupiętrowa, o dwpozionowych szczycie, o kamiennych obramieniach okien, poziomych pasach i obramieniach wyciętych krawędzi szczyt. Sala modlitw urządzona była na piętrze, z emporą przy ścianie wsch. i płn. pomieszczenie na poddaszu używane było dla liczniejszych zgromadzeń, i wówczas otwierano klapę w stropie nad salą modlitw.

Drugi elbląski kościół mennonitów wybudowany został w 1890 roku przy ul. Warszawskiej na Wyspie Spichrzów Usytuowany w narożu ulic Orlej i Warszawskiej, orientowany, wzniesiony został na prostokątnym rzucie z salowym wnętrzem, z emporami od zach. i częściowo płn. i płd. ściany. Kościół posiada ogólny, neogotycki charakter. Elewacje boczne opięte dwuskokowymi szkarpami przepruwa 5 ostrołukowych okien (okno w osi zach. zamurowane w dolnej części); fasada 3 osiowa, para ostrołukowych blend ujmuje portal zwieńczony wysokim, trójkątnym szczytem, nad nim znajduje się rozeta z prostym, ceglanym maswerkiem oraz sterczyna w formie niewielkiej, czworobocznej sygnaturki; wzdłuż krawędzi szczytu biegnie fryz arkadkowy. Obecnie mieści się tu kościół Polsko Katolicki.