gm. Markusy, pow. elbląski, woj. warmińsko - mazurskie
Do 1945 roku Campenau TK (Gotha, Endersch, Schrötter)
Wieś Kępniewo założona została przez Krzyżaków w 1337 roku. Na pocz. XIV w. do rejonu Kępniewa sięgał zachodni brzeg jeziora Drużno. Do XVI w. w wyniku cofnięcia się linii brzegowej jeziora tworzył się w tym rejonie obszar bagienny, a następnie las grądowy. W 1558 roku las na wsch. od Kępniewa został przyznany kolegium przysięgłych wałowych do wykarczowania, a drewno z wyrębu miało służyć dla umocnienia wałów przeciwpowodziowych. Na terenie karczowiska ok. 1590 roku osadzono Holendrów, głównie mennonitów, którzy na prawie emfiteutycznym przystąpili do zagospodarowywania terenu. W 1776 r. wzmiankowane nazwiska Albrecht, Dau, Dick, Dircksen, Friesen, Froes, Funck, Goertzen, Jantzen, Kleewer, Martens, Nickel, Pauls, Penner, Pholipsen, Quirling, Siebert, Tank; w 1820 r. wieś liczyła 410 mieszkańców, w tym98 mennonitów; petycje z 1969 r. podpisali Dawid Cornelsen, heinrich Harms, dwóch Corneliusów Jantzen, Franz, Heinrich, Peter i Rudolf Jantzen, Nickel, Cornelius, Johann i Franz Pauls, Ferdynand Peters, Peter Quapp, Schmidt, Jacob Siebert, Układ przestrzenny wsi - rzędówka bagienna po zach. stronie drogi Zwierzno - Stare Dolno , łańcuchówka przy poprzecznej grobli prowadzącej do Rachowa oraz ulicówka przywałowa po płn. stronie Kanału Modrego Krajobraz kulturowy wsi; którą tworzyły zagrody holenderskie ulega degradacji, zanikają typowe zagrody holenderskie, z których najdłużej ostały się budynki mieszkalne, w większości przebudowywane lub zastąpione nowymi bez jakiegokolwiek związku stylistycznego z dawną architekturą. Dosyć licznie zachowane są układy dawnych zagród holenderskich - ok. 35. Większość historycznej zabudowy mieszkalnej pochodzi z 2 poł. XIX w. w tym ok. 25 drewnianych i omurowanych wtórnie domów. Zachował się XVIII wieczny dom z rozebranej w ;. 90 - tych zagrody holenderskiej, obora z podcieniem szczytowym oraz cmentarz mennonickim, silnie zdewastowany z zachowaną szczątkowa zielenią obwiednią, bramą i resztkami połamanych nagrobków. Dobrze czytelny jest rozłóg pól, po wsch. i zach. stronie dróg, sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Zachowana nielicznie stara zieleń przydomowa, zieleń przydrożna wycięta, występują szpalery wierzb obsadzających owy melioracyjne.
Cmentarz mennonicki położony w oddaleniu ok. 150 m po zach. stronie drogi Zwierzno - Stare Dolno po płn. stronie brzozowej alei, założony w k. XVIII w. założony na planie prostokąta, podzielony na dwie niejednakowe kwatery z lipową obsadą graniczną. Na cmentarzu zachowało się 140 mogił, z nagrobkami rodzin Boerzen, Froehlich, Gringel, Grunau, Heinrichs,Jarke, Jansen, Penner, Riesen, Unger, Najstarszy zachowany nagrobek w formie cippusa pochodzi z 1796 r., poza nim znajdują się jeszcze dwa cippusy, 7 stel, 2 żeliwne krzyże oraz granitowy grób rodziny Janzen. Nr 22 - zagroda holenderska w typie wzdłuznym usytuowana, po wsch. stronie drogi Zwierzno - Brudzędy, kalenicowo; Budynek mieszkalny wzniesiony na pocz. XXw. w miejscu starszego, ceglany, na kamienno - ceglanej podmurówce, ze stylizowanymi fachwerkowymi ścianka kolankową i szczytem, kryty holenderkąa; plan dwutraktowy o równych traktachbez czarnej kuchni; elewacja szczytowa 2 - osiowa, szczyt dwupoziomowy, w dolnej części para okien ujeta mniejszymi, w zwieńczeniu trójkątne okienko; elewacja zach. 5 osiowa, z wejściem pośrodku przesłoniętym gankiem.
Nr 32 - zagroda holenderska w typie kątowym złożona z domu, obory i prostopadłej stodoły usytuowana we wsch. części wsi, po płd. stronie poprzeczne drogi prowadzącej do Wiśniewa, kalenicowo; Budynek mieszkalny wzniesiony w k. XVIII w. na ceglanej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską wyciętą w łuk, ze słupowo - ryglowym szczytem oszalowanym pionowo, z krokwiowo - jętkową więźbą dachową, pierwotnie dach kryty trzciną z oknem powiekowym; plan dwutraktowy o szerszym trakcie płd. z wielką izbą w płd. - zach. narozniku, czarną kuchnią w trakcie wielkiej izby, sienią w kształcie litery L oddzielającą płn. część gospodarczą z korytarzem do obory; wewnątrz zachowane resztki dawnej stolarki drzwiowej oraz malowany kwiatowy fryz w wielkiej izbie; elewacja szczytowa 2 - osiowa, szczyt dwupoziomowy, w dolnej części para okien ujeta rombowymi świetlikami, w zwieńczeniu kwadratowe okienko; elewacja płd. 5 osiowa, z wejściem na 2 osi od wsch.. Nr 34 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym złożona z domu, obory i stodoły usytuowana we wsch. części wsi, po płd. stronie poprzeczne drogi prowadzącej do Wiśniewa, szczytowo; Budynek mieszkalny wzniesiony w k. XVIII w. na ceglanej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską, ze słupowo - ryglowym szczytem oszalowanym pionowo, z krokwiowo - jętkową więźbą dachową, dach kryty trzciną; plan dwutraktowy o szerszym trakcie zach. z wielką izbą w płn. - zach. narożniku, czarną kuchnią w trakcie wielkiej izby, z szeroką sienią oddzielającą ścianę obory; elewacja szczytowa 2 - osiowa, w szczycie jedno okno; elewacja płd. 4 osiowa, z wejściem na osi płd. budynek nie istnieje.
Nr 36 - dom podcieniowy z zagrody holenderskiej stodoły usytuowana we wsch. części wsi, po płn. stronie poprzeczne drogi prowadzącej do Wiśniewa, szczytowo; wzniesiony w 1810 roku przebudowany w 4 ćw. XIX w. na kamienno - ceglanej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską imitującą pilaster toskański , z ceglaną ścianą ogniową dawnej obory, ze słupowo - ryglowym szczytem oszalowanym pionowo, od wsch. oszalowana pionowo wystawka nad podcieniem wsparta na 12 drewnianych, jońskich kolumnach ustawionych na ceglanych cokołach; z stolcowo - płatwiowa, dwujętkowa, dwupoziomowa, dach kryty holenderką; plan budynku obecnie o trzech zbliżonych wielkością traktach powstałych z podziału wielkiej izby i sieni podcieniowej. Przez rozbiórkę obory powstało dodatkowe wejście od ceglanego szczytu i korytarz gospodarczy stał się częścią reprezentacyjną; budynek o bogatej dekoracji - jońskie kolumny szyszki i spływy między nimi, zaciosy belek stropowych dźwigające profilowaną belkę oczepu, zwieńczenia szczytów podcienia i domu, wycięcia desek wiatrowych i oszalowania.
Nr 92 - dom z dawnej zagrody holenderskiej w typie wzdłużnym usytuowany w płd. części wsi, nad kanałem Modrym, kalenicowo, pierwotnie zagroda z podcieniem dostawionym do stodoły, obecnie zachowana jedynie połowa domu z dostawioną częścią rodziców; resztki budynku z k. XVIII w. przebudowane w 3 ćw. XIXw., o konstrukcji drewnianej, zrębowek z wegłami przełoniętymi deskąm z krokwiowo - jętkową więźbą dachową. Z dawnego budynku zachowana jedynie część wsch. z dawną wielką izbą i przylegającym do niej pokojem; w części rodziców wnętrze o trzech pomieszczeniach; na wsch. od domu pozostałości podcienia zagospodarowane na oddzielny budynek gospodarczy. Nr 92 - spichlerz, obecnie nieistniejący usytuowany po zach. stronie podwórza, kalenicowo do kanału Modrego, wybudowany w 1776 roku dla właściciela o inicjałach H R przez budowniczego o inicjałach A R jak głosi inskrypcja wycięta na belce nadproża, postawiony na kamiennej podmurówce, zrębowy z węgłami na płytki zamek z wrębem bocznym przesłoniętymi deską, z oszalowanymi pionowo szczytami, z krokwiowo - jętkową więźbą dachową; we wnętrzu wydzielona izdebka w płn. wsch. narożniku; elewacja szczytowa 2 - osiowa, boczna 4 osiowa z wejściem na 2 osi od zach., budynek obecnie nie istnieje.
AG IV; BF;MP, Lipińska, t. III, poz. 123.
|