gm. Miłoradz, pow. malborski, woj. pomorskie

W 1316 r. wzmiankowana osada Pilgrimesdorf, wieś została lokowana na prawie chełmińskim w 1338 r. przez Wielkiego Mistrza Dytryka von Altenburg. W 1776 wzmiankowane nazwiska mennonitów Claassen, Reimer, Tiesen, Warkentin; W 1820 roku 290 mieszkańców, w tym 20 mennonitów.W l. 60 - tych XIXw. powierzchnia 126 włók, 541 katolików i ewangelików oraz 15 mennonitów, stało 52 domy.

Układ przestrzenny wsi - owalnica w osi wsch. - zach. z kościołem katolickim p.w. Wniebowzięcia NMPanny otoczonym cmentarzem w centrum i cmentarzem ewangelickim w zach. części wsi, po płd. stronie drogi. W zach. części wsi zbiegały się prostopadłe drogi ze wschodu z Malborka - Gnojowa oraz z płd. od Mątowów Wlk. do przeprawy, potem mostu w Listwie. Po zach. stronie istniało kilka pojedynczych kolonijnych zabudowań.

Krajobraz kulturowy wsi zachowany dobrze, czytelny układ przestrzenny, stosunkowo liczna zabudowa historyczna, w 1986 r. na 17 siedlisk ok. 10 posiadało historyczną zabudowę, głównie ceglane budynki z pocz. XXw., m.in. nr 34, 35, 39, oraz 6 budynków drewnianych, w tym stara plebania. Najważniejszym obiektem zabytkowym jest gotycki kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny. Nie ocalał żaden z dwóch dawnych wiatraków, ani szkieletowy kościół ewangelicki z 1788 r. znajdujący się dawniej na cmentarzu ewangelickim, gdzie pozostały jedynie częściowo stare nasadzenia obwiednie i fragment alei: na cmentarzu przykościelnym dotrwały pojedyncze starodrzewy, i nieliczne historyczne nagrobki.

Nr 7 budynek z 2 ćw. XIX w. z zagrody holenderskiej w typie wzdłużnym ( budynki gospodarcze oddzielone ścianą ogniową wyższe), usytuowany kalenicowo do drogi, drewniany, zrębowy o węgłach przesłoniętych deską, oszalowanych szczytach, wysokim, ceramicznym dachu,elewacja szczytowa 3 - osiowa, szczyt na dole 3 - osiowy, okno ujęte ćwierckolistymi świetlikami, wyżej świetlik półkolisty, elewacja frontowa symetryczna, 5 - osiowa z wejściem pośrodku.
Nr 25 - budynek z 2 ćw. XIX w. wolnostojący, usytuowany po płd. stronie drogi, kalenicowo, drewniany, zrębowy o węgłach przesłoniętych deską, o oszalowanych szczytach, wysokim, ceramicznym dachu, symetrycznej, 7 - osiowej elewacji frontowej z wejściem pośrodku między dwoma wąskimi okienkami.
Nr 31 - budynek pierwotnie z zagrody typu holenderskiego, rozbudowany następnie w kierunku wsch. z postawieniem nowego komina, mieściła się tutaj gospoda, na pocz. XXw. dostawiono murowaną nową salę. Główny budynek drewniany, zrębowy, obecnie otynkowany, z wysokim dachem ceramicznym.
Nr 41 (44)- budynek z 2 poł. XIXw. , usytuowany w zach. części wsi, po płn. stronie drogi, kalenicowo; wzniesiony został w konstrukcji zrębowej o przesłoniętych węgłach, o ryglowych szczytach i facjacie oszalowanych pionowo, z drewnianym gankiem przed wejściem pośrodku elewacji płd.
b.n. - budynek z pocz. XIXw. prawdopodobnie dawna gospoda, usytuowany w środkowej części wsi, po płd. stronie, kalenicowo do ulicy, wybudowany w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem ceglanym, w wysokim, ceramicznym dachu na osi szeroka powieka.