gm. Nowy Dwór Gdański, pow. nowodworski, woj. pomorskie

Wieś założona przez Wrnera von Orseln w 1321 r. wg prawa chełmińskiego na dawnym osadnictwie - Mergenow; wieś liczyla wówczas 70 włók; równocześnie nastapiło uposażenie parafii w 1776 r. wzmiankowane nazwiska Allert, Barckmann, Bargen, Dick, Epp, Fresk, Hein, Claassen, Puls, Penner, Regehr, Wargentin, Wiebe, Wieler w 1820 r. liczyła 724 mieszkańców w tym 93 mennonitów; W 2 poł. XIXw. wieś liczyła 137 włók, stało 79 domów, obok 864 katolików i ewangelików mieszkało 106 mennonitów.Wymienieni są najbogatsi właściciele gospodarstw - dwóch Janów Pennerów, Piotr Sens, Wilhelm Kling, Reinhold Lietz.

Układ przestrzenny wsi - owalnica w osi płn. - płd. na drodze Nowy Dwór - Nowy Staw, z 4 dużymi gospodarstwami po wsch. i 4 dużymi po zach. stronie, z kościołem otoczonym cmentarzem w centrum wsi.

Krajobraz kulturowy wsi dobrze zachowany, w centrum kościół parafialny p.w. Św. Anny z XIV - XVI w. z wieżą z 1873r. otoczony cmentarzem, widoczny układ siedlisk i gospodarstw, w 1986 r. 17 z 20 siedlisk zabudowana była historycznymi domami i niemal tyle samo dotrwało do dnia dzisiejszego - ok. 15, w tym 10 drewnianych z 5 domami podcieniowymi (dwa domy podcień utraciły). Zachowana częciowo brukowa nawierzchnia wsch. ulicy wiejskiej. Po wsch. stronie wsi znajduje się silnie zaniedbany cmentarz ewangelicki, na którym do okresu powojennego stał ryglowy kościół, a przy drodze do Nidowa wiatrak, również niezachowany; Czytelny pozostał rzłóg pól i sieć rowów melioracyjnych.

Nr 42 - dom podcieniowy wzniesiony w 1804 r. dla Jacoba Diercksena przez budowniczego Herrmanna Hekkera r. usytuowany w płd. części wsi, po zach. stronie drogi, kalenicowo, na kamiennej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską imitującą pilaster toskański, z oszalowanymi pionowo szczytamim, z ryglową, wypełnioną żółtą cegła wystawką od wsch. wspartą na 6 czołowych, 2 bocznych słupach oraz ściance ryglowej, plan przebudowany; od płd. 2,5 traktowy z korytarzem pośrodku i 4 pokojami p wsch. i zach. stronie, czarna kuchnia pośrodku z przebudowanymi sieniami, pierwotnie sień dwudzielna w formie zbliżonej do litery C, od płn. 3 pomieszczenia, obecnie pokoje; elewacja płd. 3 osiowa z wejściem pośrodku przesłoniętym drewnianym, przeszklonym gankiem, szczyt dwupoziomowy, w dolnej części 2 okna, wyżej jedno; elewacja wsch. 7 osiowa z dwuokienną facjatą na 3 środkowych osiach, pomiędzy słupami podcienia rozpiete fantazyjnie wycięte deski.
Nr 55 - dom podcieniowy wzniesiony w 1803 r. przez Petera Loewena dla Johanna Jacoba Ziemera. usytuowany w środkowej części wsi, po wsch. stronie drogi, kalenicowo, na kamiennej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską imitującą pilaster, z ryglowymi szczytami i wystawką od zach. wspartą na 6 słupach czołowych i 4 bocznych, z żółtymi cegłami w wypełnieniu konstrukcji fachwerku; wnętrze częściowo przebudowane, o szerszym trakcie zach. z wielką izbą w płd. - zach. narożniku, dwudzielną sienią zbliżoną do formy litery T oddzielająca dwie kuchnie, oraz pomieszczenia w części płn. elewacja płd. 3 - osiowa, szczyt 4 - osiowy, para okien ujęta wąskimi, prostokątnymi okienkami, w szczycie jedno okno; elewacja zach. 7 - osiowa z wejściem pośrodku, przesłoniętym dwuokienną wystawką wspartą na stylizowanych na jońskie kolumny słupach połączonych górą wyciętymi dekoracyjnie wspornikami.
Nr 9 - budynek usytuowany w płn. części wsi, po zach. stronie drogi, na terpie, kalenicowo wzniesiony w 1 ćw. XIXw., na kamienno - ceglanej podmurówce, drewniany, zrębowy, o węgłach przesłoniętych deską, część płn. omurowana (ocieplona i otynkowana?), wystawka we wsch. polaci dachu ryglowa z ceglanym, otynkowanym wypełnieniem, szczyty oszalowane pionowo; wysoki dach kryty holenderką, częściowo blachą; elewacja frontowa 7 - osiowa, symetryczna, z wejściem pośrodku z dekoracyjnymi, dwuskrzydłowymi drzwiami, wystawka 2 - osiowa z półkolistym świetlikiem; elewacje szczytowe 3 - osiowe, szczyty dwupoziomowe, z 4 osiową częścią dolną skomponowaną z pary większych okien ujętych przez wąskie, prostokątne świetliki i oknem powyżej.
Nr 24 - Dom podcieniowy wzniesiony w 1773 r. gruntownie przebudowany w 1939r. usytuowany w płn. Części wsi, po wsch. Stronie drogi, kalenicowo, na kamiennej podmurówce, drewniany, zrębowy z węgłami przesłoniętymi deską, z niską ścianką kolankową, i oszalowanym pionowo szczytem, z ryglową, wypełnioną żółtą cegła wystawką od zach. wspartą na 6 czołowych i 2 bocznych słupach, z przeszklonym podcieniem; elewacja szczytowa 3 - osiowa, szczyt 4 - osiowy - para okien ujęta trójkątnymi świetlikami; elewacja zach. 7 - osiowa, z 3 osiową wystawką nad podcieniem przesłaniającym wejście na osi środkowej.
Nr 43 - dom z zagrody holenderskiej usytuowany po zach. stronie ulicy, kalenicowo, wzniesiony w pocz. XX w. w miejscu wcześniejszego, ceglany, otynkowany, o wysokim, ceramicznym dachu; elewacja szczytowa 2 - osiowa, z jednoosiowym szczytem, elewacja płn. 5 osiowa, obecnie zniekształcona; część gospodarcza rozebrana.
Nr 44 - dom z zagrody holenderskiej usytuowanej po zach. stronie drogi, szczytowo, z pocz. XXw.na ceglanej, otynkowanej podmurówce, drewniany, oszalowany pionowo, z wysokim, dwuspadowym dachem krytym dachówką holenderką; elewacja szczytowa 2 osiowa, szczyt jednoosiowy, elewacja boczna zniekształcona, przesłonięta rozbudowanym współczesnym gankiem.
Nr 1 - budynek drewniany usytuowany w płd. części wsi, po zach. stronie drogi, kalenicowo, wzniesiony w k. XIX w. - zapewne dawna gospoda, na ceglanych fundamentach, drewniany, zrębowy o węgłąch przesłoniętych deską imitującą pilaster toskański, oszalowanych pionowo szczytach, z wysokim, ceramicznym dachu; elewacja płn. - frontowa 5 - osiowa, symetryczna, z wejściem pośrodku, elewacja płd. 2 - osiowa, w szczycie 1 - osiowa, elewacja płn. 3 - osiowa.
Zagroda w typie holenderskim usytuowana w centrum wsi, pomiędzy ulicami, kalenicowo złożona z części mieszkalnej i dawnej obory o jednakowej wysokości dachu; budynek mieszkalny wzniesiony ok. 1 ćw. XIXw. Przebudowany w 4 ćw. XIXw. drewniany, dołem omurowany (otynkowany?), z ryglową ścianką kolankową i szczytem oszalowanymi pionowo, o dwuspadowym dachu krytym dachówką holenderką, w zach. polaci facjata będąca pozostałością rozebranego podcienia; wnętrze i elewacje przebudowane.
Cmentarz katolicki położony wokół kościoła parafialnego. Oprócz współczesnych nagrobków zachowało się kilka steli z nazwiskami związanymi z rodzinami holenderskimi - m.in.: Catharine Penner, Aarona Peteresa, Jacoba Pennera, żeliwny krzyż z nazwiskiem Toews z d. Friesen, i zdeponowane w kącie cmentarza fragmenty innych nagrobków - steli, cipusów, obelisków