gm. Nowy Staw, pow. malborski, woj. pomorskie

Wieś wzmiankowana w 1318 r., lokowana 1324 - 38, w 1776 wzmiankowane nazwiska holenderskie - Barch, Bestvader, ens, Epp, Esauł, Claasen, Penner, Wieb, Wiens. W 1820 r. wieś liczyła 270 mieszkańców w tym 61 mennonitów. Pod petycją z 1868 r. widnieją nazwiska Dück, Dyck, Ens, Suckau, Wiens z Mirowa. W l. 60 - tych XIXw. wieś liczyła 74 włóki i 111 mórg pól, zamieszkiwało ją 338 katolików i ewangelików oraz 72 mennonitów; stało 35 domów

Układ przestrzenny wsi - ulicówka w osi płn. - płd. wzdłuż drogi Nowy Staw - Tuja; z 4 dużymi gospodarstwami po wsch. stronie wsi i 1-2 po zach.

Krajobraz kulturowy zachowany dobrze, widocznych ok. 8 zagród w typie holenderskim, 7 domów drewnianych z XIXw., ok. 14 murowanych z k. XIXw. i pocz. XXw., niezbyt liczna współczesna zabudowa, głownie gospodarcza lokowana na tradycyjnych miejscach, brukowana droga obsadzona starodrzewem lipowym; po wsch. i zach. stronie wsi pozostał dawny rozłóg pól i układ rowów melioracyjnych.

Nr 36 - budynek mieszkalny z zagrody holenderskiej w typie wzdłużnym (stodoła rozebrana, obora oddzielona wysoką ścianą ogniową przemurowana), usytuowany w płn. części wsi, po wsch. stronie szczytowo, wybudowany w 1864 r., drewniany, zrębowy o węgłach na jaskółczy ogon przesłoniętych deską imitującą pilaster toskański, na kamienno - ceglanej podmurówce, o bogato profilowanej belce oczepu wysuniętej, wspartej na fantazyjnie zaciosanych belkach stropowych; więźba dachowa krokwiowo - dwujętkowa, dach kryty eternitem; w płd. połaci ryglowa wystawka; parter przebudowany, układ okien zniekształcony; szczyt zach. 4 osiowy, para okien ujęta wąskimi, zamkniętymi trójkątnie okienkami, powyżej półkolisty świetlik; elewacja płd. pierwotnie 6 - osiowa, z wejściem na 3 osi od wsch. z dekoracyjnymi drzwiami, facjata nad wejściem 2 osiowa.
Nr 34 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym (stodoła rozebrana), nieco wyższa obora z pocz. XXw. oddzielona wysoką ścianą ogniową, usytuowany w środkowej części wsi, po wsch. stronie, szczytowo, dom wybudowany w 4 ćw. XIX w., drewniany, zrębowy o węgłach przesłoniętych deską imitującą pilaster toskański, na kamienno - ceglanej podmurówce, z oszalowaną pionowo ścianką kolankową i szczytem; więźba dachowa stolcowo - płatwiowa z zastrzałem, dach kryty eternitem; elewacja zach. 3 - osiowa, szczyt zach. 4 osiowy, para okien ujęta wąskimi, zamkniętymi trójkątnie okienkami, powyżej podwojona forma świetlików bocznych; elewacja płd. 6 - osiowa, z wejściem na 3 osi od wsch.
Nr 32 - budynek mieszkalny z dawnej zagrody holenderskiej (przylegle budynki gospodarcze rozebrane), usytuowany w środkowej części wsi, po wsch. stronie kalenicowo, wybudowany ok. 3 ćw. XIXw., drewniany, zrębowy o węgłach przesłoniętych deską imitującą pilaster toskański, część płn. omurowana, na ceglanej podmurówce; więźba dachowa krokwiowo - dwujętkowa, dach kryty częściowo holenderką, częściowo eternitem; elewacja płd. 3 - osiowa; szczyt na dole 2 osiowy, wyżej jedno okno; elewacja zach. pierwotnie 6 - osiowa, z wejściem na 3 osi od wsch.
Nr 14 - zespół gospodarczy z pocz. XX w. usytuowany w centrum wsi, po wsch. stronie drogi składający się z ceglanego domu oraz dwóch długich budynków gospodarsko - inwentarskich; budynek obory z częścią magazynową na piętrze ustawiony wzdłuż płn. strony podwórza, o ceglanych ścianach obwiedniach w drewnianej konstrukcji wewnętrznej; elewacja szczytowa 4 - osiowa, 2 poziomowa o oknach zamkniętych odcinkowo, z ceglanymi fryzami i kostkowym gzymsem wieńczącym z betonowymi plakierami przedstawiającymi sześcioramienne gwiazdy.
Nr 8 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym (stodoła rozebrana), obora z pocz. XX w. oddzielona wysoką ścianą ogniową nieznacznie wyższa, usytuowany w płd. części wsi, po płd. stronie zakręcającej drogi, szczytowo, dom wybudowany ok. 3 ćw. XIX w., na ceglanej podmurówce, podmurówce drewniany, zrębowy o węgłach przesłoniętych deską imitującą pilaster toskański, ze ścianką kolankową i szczytem oszalowanymi pionowo; więźba dachowa stolcowo - płatwiowa z zastrzałem, dach kryty holenderką; elewacja płn. 3 osiowa, szczyt 4 osiowy, para okien ujęta węższymi o połowę oknami, powyżej okno zamknięte półkoliście, seski wiatrowe i pazur niegdyś połaczone dekoracyjną kratką; elewacja wsch. 6 - osiowa, z wejściem na 3 osi od płd. przesłoniętym drewnianym gankiem o resztkach dekoracji laubzeinowej.
Nr 27 - dom, wzniesiony ok. 1850 r. r. drewniany, zrębowy, z węgłami przesłoniętymi deską imitującą boniowanie, z szachulcowym podcieniem wspartym na 6 słupach i ściance ryglowej , plan 2,5 - traktowy, o traktach rozdzielonych korytarzem, z wejścim od podcienia, podwórza i od ściany szczytowej; budynek rozebrany.