gm. Warlubie, pow. świecki, woj. kujawsko-pomorskie

W 1739 r. istniał bór Krusze należący do folwarku w Bzowie. W okresie zaboru wieś wchodziła w skład powiatu świeckiego Rejencji Kwidzyńskiej. W 1789 r. właścicielem wsi był płk. Gordon, wchodziła ona w skład parafii katolickiej Bzowo, ewangelickiej Warlubie. Pod koniec XIX w. osada posiadała 406 mórg, 41 budynków, 38 domów, 48 katolików, 190 ewangelików.

Wieś rzędowa usytuowana w północno-wschodniej części powiatu świeckiego. Główna droga przebiega na osi północny zachód-południe, prowadząc z Lubienia do Nowego przez Komorsk.

We wsi zachowane trzy drewniane domy z XIX w. (XVIII w.?)

Nr 3 - dom zbudowany ok. poł. XIX w., usytuowany kalenicą do głównej drogi biegnącej przez wieś, w jej północno-zachodniej części. Budynek mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Na planie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części zachodniej. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą. Elewacja południowa jednoosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia czteroosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia dwuosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w sieni i kuchni ceglane. Strop belkowy. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo - płycinowe, dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 7.

Nr 4 - dom zbudowany ok. poł. XIX w., usytuowany kalenicą do głównej drogi biegnącej przez wieś, w jej północno - zachodniej części, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w kształcie litery L.
Na planie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części zachodniej. Drzwi wejściowe w elewacji południowej i wschodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą. Elewacja południowa dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia i zachodnia trójosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w kuchni i sieni cementowe. Stropy belkowe, pola pomiędzy belkami podbite płytą. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem (pierwotnie strzechą). Część gospodarcza ceglana. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 7; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. E. Parucka, t. 5, Warszawa 1997, s. 459.


Nr 6 - dom zbudowany w XVIII w./ 2 ćw. XIX w. (?), usytuowany kalenicą do głównej drogi biegnącej przez wieś, w jej północno-zachodniej części, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie. Według niepotwierdzonych źródeł budynek stawiany wtórnie. Na bierwionach domu widoczne znaki montażowe. Pierwotnie na więźbie dachowej miała znajdować się inskrypcja z datą 1727.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części wschodniej, na osi środkowej. Zachowana czarna kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji południowej, wschodniej i zachodniej. Poddasze o charakterze użytkowym.
Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą, obecnie w stanie ruiny. Elewacja południowa dwuosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia czteroosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia pięcioosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w sieni i kuchni ceglane. Strop belkowy. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa o stolcach stojących. Dach pokryty eternitem. Część gospodarcza ceglana. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe jednoskrzydłowe oraz płytowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Krusze 6, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Teuer, K. Bartowski, mps, Bydgoszcz 1993; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 7; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 3, nr 26; Bartowski K., Krajobraz kulturowy Doliny Sartowicko-Nowskiej, "Krajobrazy" 2000, nr 4, s. 41; Fleming J., Budownictwo drewniane w Dolinie Wisły, "Kalendarz Bydgoski", R. 35, 2002, s. 286.

Nr 39 - dom zbudowany w 3 ćw. XIX w., usytuowany kalenicą do polnej drogi biegnącej prostopadle do trasy A1, w południowo-wschodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Budynek na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią przelotową. Kuchnia w części zachodniej. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej i zachodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna jednoosiowa, niesymetryczna. Elewacja południowa połączona z częścią gospodarczą. Elewacja wschodnia trójosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia pięcioosiowa, niesymetryczna z dostawioną dobudówka.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w kuchni i sieni ceglane. Stropy belkowe. Ściana częściowo północna i zachodnia odeskowana. Ściana wschodnia i częściowo północna ceglana. Szczyty odeskowane. Budynek gospodarczy drewniany w konstrukcji szkieletowej, odeskowany. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem i częściowo strzechą. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.