gm. Dragacz, pow. świecki, woj. kujawsko-pomorskie

Najstarsza wzmianka dotycząca osady pochodzi z XV w. W 1410 r. wieś należała do posiadłości odprawiających 1 służbę zbrojną, konną. W 1433 r. Jeschke von Michelau wyznaczył swojej żonie 400 grzywien jako dożywocie, z których rocznie wypłacając jej 30 grzywien. Około 1434 r. znany jest Tymo von Michelaw. W 1454 r. wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen nadaje Maciejowi von der Kirchturau pół wsi.
W 2 poł. XVI w., osada określana jako wieś rolnicza, własność szlachecka w powiecie świeckim. Holendrzy osiedli we wsi przed 1565 r., zajmując m. in. katolicki kościół stojący we wsi. (...Przysłuchali [mieszkańcy Bratwina] do Michalia, ale już zbużyli olendrowie kościół o co się skarżą, i chowają w niem bydła. Radziłby niebożęta, aby kościół był wedle staradawnego zwyczaju u czasu zachowany krześcijański...) Michale było wsią parafialną jednowioskową. Od lat 60-tych XVI w. kościół znajduje się w rękach olendrów, a w 1686 r. na miejscu świątyni stał już tylko krzyż.
W zaborze pruskim wieś wchodziła w skład powiatu świeckiego Rejencji Kwidzyńskiej. Znajdował się również folwark należący do dóbr w Grupie. Michale wchodziło w skład parafii katolickiej Sartowice, ewangelickiej Górna Grupa. Folwark posiadał 208 ha, 12 budynków, 5 domów, 6 mieszkańców (5 ewangelików, 1 katolik), wieś posiadała 3082 mórg obszaru, 86 budynków, 59 domów, 498 mieszkańców, (32 katolików, 457 ewangelików)

Wieś o układzie rzędówki bagiennej usytuowana nad Wisłą, w północno-wschodniej części powiatu świeckiego. Główna droga przebiega wzdłuż wału osi północny wschód-południe

Zabytki we wsi: budynek folwarczny, kuźnia oraz 4 drewniane domy związane z osadnictwem olenderskim.

Nr 9 - dom - zbudowany w 3 ćw. XIX w., usytuowany kalenicą do polnej drogi biegnącej z Michala do Górnej Grupy, w północno-zachodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Na planie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie południowym. Kuchnia w części północnej. Drzwi wejściowe w elewacji południowej. Poddasze o charakterze użytkowym. Dom parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna pięcioosiowa, niesymetryczna. Elewacja południowa czteroosiowa, niesymetryczna z gankiem po stronie zachodniej. Elewacja wschodnia połączona z częścią gospodarczą. Elewacja zachodnia trójosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Otynkowany. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, stropy belkowe. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa o stolcach stojących. Dach pokryty karpiówką esówką. Ganek w konstrukcji szkieletowej. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne, dwupoziomowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.

Nr 65 - dom zbudowany w 1893 r., usytuowany kalenicą do drogi biegnącej wzdłuż wału, w północno-zachodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Budynek na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Zachowana tzw. czarna kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji południowej i wschodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą. Elewacja południowa dwuosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia ośmioosiowa, niesymetryczna z gankiem o dachu dwuspadowym. Elewacja zachodnia siedmioosiowa, niesymetryczna. W nadprożu zachowana inskrypcja "K. L. Luske B.M. 1839"
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Część gospodarcza ceglana. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w sieni i kuchni cementowe. Stropy belkowe o krawędziach sfazowanych, pola pomiędzy nimi podbite płytami. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa o stolcach stojących. Dach pokryty dachówką esówką. Ganek w konstrukcji szkieletowej. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne, dwupoziomowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, łamane, zabiegowe.
Materiały na których oparto opracowanie: Michale 65, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Tauer, K. Bartowski, mps, Bydgoszcz 1993; Katalog zabytków województwa bydgoskiego, oprac. K. Parucka, E. Raczyńska-Mąkowska, Bydgoszcz 1997, s. 56; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, opr. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 287.

Nr 68 - dom zbudowany w 1 ćw. XIX w., usytuowany szczytem do drogi biegnącej wzdłuż wału, w północno-zachodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Na planie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie południowym. Kuchnia w części północnej. Po wschodniej stronie sieni zachowana czarna kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji południowej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna trójosiowa, niesymetryczna. Elewacja południowa siedmioosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia jednoosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, strop belkowy. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne oraz plastikowe, jednoramowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jednoskrzydłowe oraz deskowo-listwowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.

Nr 69 - dom zbudowany ok. poł. XIX w., usytuowany kalenicą do drogi biegnącej wzdłuż wału, w północno-zachodniej części wsi. Budynek mieszkalny nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią przelotową. Kuchnia w części wschodniej. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej i zachodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna i południowa dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia trójosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia dwuosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Otynkowany. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi cementowe, stropy belkowe podbite płytami Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem. Okna drewniane, skrzynkowe, dwudzielne. Drzwi płytowe, jednoskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, opr. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 85.

Nr 133 - dom zbudowany ok. poł. XIX w. (?) w, usytuowany kalenicą do drogi biegnącej wzdłuż wału, w południowo-zachodniej części wsi, budynek mieszkalny niepołączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony.
Budynek na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części zachodniej. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy. Częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Do elewacji północnej dostawiona dobudówka. Elewacja południowa dwuosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia i zachodnia trójosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, w kuchni i sieni cementowe. Strop belkowy, pola między belkami podbite płytą. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty papą. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jednoskrzydłowe, odeskowane. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, opr. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 85.