Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego w Polsce

We wsi znajdowało się cmentarzysko grobów skrzynkowych. Podczas panowania zakonu krzyżackiego osada wchodziła w skład komturstwa pokrzywińskiego, potem grudziądzkiego i świeckiego.
W 2 poł. XVI w. jako własność królewska wchodziła w skład powiatu nowskiego. W latach 70. osiedli tu Holendrzy. W 1588 r. wystawiony został kontrakt dzierżawny na 30 lat. W 1604 r. wystawiono kontrakt na lat 50. Chłopi mięli pozwolenie na korzystanie z cudzych młynów i wyrobu piwa na potrzebę domową. Wieś posiadała 11 włók wymierzonych, 12 morgów, 90 prętów. Wszystkie wsie holenderskie po tej stronie Wisły płaciły również za pozwolenie na korzystanie z cudzych młynów na domowa potrzebę w okresie, kiedy przebyć nie mogli Wisły. W 1624 r. do wsi należała sztuka gruntu zwana Łężnicą. W 1739 r. mieszkańcy mięli prawo od kanclerzyny Szembekowej, na 40 lat. Wieś posiadała wtedy 9 włók, 42 morgów, 90 prętów. Drugie prawo kanclerza Szembeka wieś otrzymała w 1724 r. na trzy włóki na 40 lat. Trzecie prawo komisarza Blara od 1719 roku na lat 50. Czwarte prawo od wolnego brania piwa i mliwa, dla gospodarza Unraw, od kanclerzyny w 1733 r. na lat 40. Gospodarze mięli również pełną wolność sprzedaży zbóż, jak i innych towarów, zwolnieni byli od pańszczyzny.
W zaborze pruskim wieś wchodziła w skład powiatu świeckiego Rejencji Kwidzyn, należąc do parafii katolickiej Bzowo, ewangelickiej Górna Grupa. We wsi istniała szkoła ewangelicka. W XIX w. posiadała 1311,71 mórg, 33 budynki, 18 domów, 150 mieszkańców, (34 katolików, 76 ewangelików). Po zachodniej stronie wsi znajdował się cmentarz.

Wieś rzędowa usytuowana w północno-wschodniej części powiatu świeckiego. Główna droga przebiega na osi północny wschód-południe

We wsi zachowane cztery drewniane domy związane z osadnictwem olenderskim.

Nr 2 - dom zbudowany w 4 ćw. XIX w., usytuowany kalenicą do głównej drogi biegnącej przez wieś, w jej południowo-zachodniej części, nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony. Budynek pełnił między innymi funkcję szkoły. Przed wojną należał do Niemca nazwiskiem Roose.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Na osi sieni w części zachodniej kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji wschodniej i zachodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna jednoosiowa, symetryczna. Elewacja południowa dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia pięcioosiowa, symetryczna. Elewacja zachodnia czteroosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane. Stropy belkowe o krawędziach sfazowanych. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty blachą. Okna plastikowe, jednoramowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, łamane, zabiegowe.
Materiały na których oparto opracowanie: Osiek 2, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Teuer, K. Bartkowski, mps, Bydgoszcz 1993; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 3, nr 27; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 460.

Nr 3 - dom zbudowany na przełomie 3 i 4 ćw. XIX w., usytuowany szczytem do polnej drogi biegnącej równolegle do trasy na Komórsk, w północno-zachodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Budynek niedostępny. Parterowy, przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą. Elewacja południowa jednoosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia czteroosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia pięcioosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Część gospodarcza ceglana. Dach pokryty dachówką esówką. Okna plastikowe, jednoramowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jednoskrzydłowe.

Nr 5 - dom zbudowany w 3 ćw. XIX w., usytuowany kalenicą do drogi biegnącej przez wieś, w jej północno-wschodniej części, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie. Przed wojną gospodarstwo należało do Johana Jansa.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części południowo-wschodniej. Drzwi wejściowe w elewacji południowej, wschodniej i zachodniej. Poddasze o charakterze mieszkalno-użytkowym. Parterowy z mansardami w połaci dachu, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna połączona z częścią gospodarczą. Elewacja południowa czteroosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia pięcioosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia sześcioosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Część gospodarcza ceglana. Komin ceglany, prosty. Podłogi drewniane. Stropy belkowe o krawędziach sfazowanych. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa o stolcach stojących. Dach pokryty płytkami ceramicznymi. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne, dwupoziomowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 229; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 31; Osiek 5, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Tauer, K. Bartowski, mps, Bydgoszcz 1993; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 3, nr 28; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 287.

Nr 11 - dom zbudowany w 4 ćw. XIX w., usytuowany szczytem do drogi biegnącej przez wieś, w jej północno wschodniej części, nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony.
Budynek niedostępny. Drzwi wejściowe we wszystkich elewacjach. Parterowy ze ścianką kolankową. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna trójosiowa, niesymetryczna z gankiem o dachu dwuspadowym. Elewacja południowa czteroosiowa, niesymetryczna z gankiem o dachu dwuspadowym. Elewacja wschodnia dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia czteroosiowa, niesymetryczna z gankiem o dachu jednospadowym.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany wraz ze ścianką kolankową w konstrukcji wieńcowej. Szczyty odeskowane. Dach pokryty eternitem. Okna plastikowe, jednoramowe. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jednoskrzydłowe.
Materiały na których oparto opracowanie:: Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 461.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, t. 7, Warszawa 1886, s. 632; H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466-1873, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtvereins", H. 17-19, Danzig 1886-1888, s. 226; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, TNT, Fontes 32, Toruń 1938, s. 81; Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615, wyd. S. Hoszkowski, Gdańsk 1967, s. 46, 265-66; K. Ciesielska,, Osadnictwo "olęderskie" w Prusach Królewskich na Kujawach w świetle kontraktów osadniczych, "Studia i Materiały z dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. 4, 1958, s. 223; Inwentarz starostwa grudziądzkiego z roku 1603 oraz rejestr dochodów z lat 1601-1603, wyd. S. Cackowski, Grudziądz 1965, s. 29; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 61; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 59; Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 229; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T.XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 31; Mikulski K., Osadnictwo wiejskie woj. Pomorskiego od poł XVI do końca XVII wieku, Rocznik TNT, R. 86, Toruń 1994, z. 2, s. 166; P. J. Klassen, Ojczyzna dla przybyszów, Wprowadzenie do historii mennonitów w Polsce i Prusach, Warszawa 2002, s. 42.Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, t. 7, Warszawa 1886, s. 632; H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466-1873, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtvereins", H. 17-19, Danzig 1886-1888, s. 226; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, TNT, Fontes 32, Toruń 1938, s. 81; Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615, wyd. S. Hoszkowski, Gdańsk 1967, s. 46, 265-66; K. Ciesielska,, Osadnictwo "olęderskie" w Prusach Królewskich na Kujawach w świetle kontraktów osadniczych, "Studia i Materiały z dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. 4, 1958, s. 223; Inwentarz starostwa grudziądzkiego z roku 1603 oraz rejestr dochodów z lat 1601-1603, wyd. S. Cackowski, Grudziądz 1965, s. 29; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 61; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 59; Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 229; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T.XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 31; Mikulski K., Osadnictwo wiejskie woj. Pomorskiego od poł XVI do końca XVII wieku, Rocznik TNT, R. 86, Toruń 1994, z. 2, s. 166; P. J. Klassen, Ojczyzna dla przybyszów, Wprowadzenie do historii mennonitów w Polsce i Prusach, Warszawa 2002, s. 42.