Artykuły --> Konferencja 2001

Andrzej Michałowski

Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu w Warszawie, Warszawa

Olęderskie krajobrazy dziedzictwa i ich znaczenie dla współczesności

Zgromadziliśmy się tu w Toruniu zainteresowani tematem i zafascynowani osadnictwem olęderskim w Polsce. Wiemy, że od dawna ten temat był przedmiotem wielu opracowań i znakomitych prac, ale nie było platformy dla stałej międzyinstytucjonalnej wymiany myśli, dla ujawniania nowych pól badawczych, tworzenia się środowiska naukowego, a w konsekwencji, konserwatorskiego i muzealno-oświatowego.

W związku z zainteresowaniem się przez Ambasadę Królestwa Niderlandów - swoim dziedzictwem w Polsce Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu jako Narodowa Instytucja Kultury, podjął się odpowiedzi na pytanie, jaki jest stan badań nad osadnictwem olęderskim.

Mając to na uwadze, w kwietniu 2000 roku zorganizowaliśmy w Warszawie spotkanie osób zainteresowanych tą problematyką, z udziałem przedstawiciela ambasady Królestwa Niderlandów w Polsce (dr Gerdien Verschoor), ustalając kierunek naszej działalności.

Jako zwiastun tego tematu ukazał się numer 4/2000 kwartalnika "Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego", który otworzył Pan Ambasador Justus J. De Visser, zachęcając do realizacji naszych planów.

W tym kwartalniku przypomnieliśmy sesję Stowarzyszenia Historyków Sztuki, która odbyła się w Toruniu w grudniu 1992 roku p.t. "Niderlandyzm w sztuce polskiej" przez opublikowanie artykułu dr Mariana Korneckiego, opartego na badaniach terenowych z lat 50-tych i 60-tych i znawstwie tego tematu.

W założeniu naszym, chcieliśmy by ten numer "Krajobrazów Dziedzictwa Narodowego" wzbudził przez różnorodną tematykę impuls dla promocji i ochrony reliktów osadnictwa niderlandzkiego.

Obecnie uczestniczymy w Konferencji zorganizowanej wspólnie z Muzeum Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu p.t.: "Olędrzy i ich dziedzictwo w Polsce. Historia stan zachowania, ochrona". Zamierzamy opublikować wszystkie materiały łącznie z tymi, które ze względu na czas nie mogły być wygłoszone, a które znakomicie łączą się z tematem Konferencji.

Będziemy rozważać i podejmiemy starania, by we współpracy z zainteresowanymi Osobami i Instytucjami stworzyć możliwość ukazywania się periodycznie wydawnictw podejmujących tę problematykę.

Uważamy, że periodyk taki mógł by stymulować rozwój badań nad osadnictwem niderlandzkim, wymieniać doświadczenia w zakresie ochrony tego dziedzictwa, informować o współczesnych rozwiązaniach nawiązujących do tradycji, jak i ukazywać pola współpracy polsko-holenderskiej.

Najważniejszą kwestią jest wyłonienie środowiska naukowego wspierającego niniejsze przedsięwzięcie w zakresie dokumentacji krajobrazu, w takich tematach jak:

ruralistyka i problematyka przestrzeni podlegającej zagospodarowaniu w powiązaniu z uwarunkowaniami przyrodniczymi

zabudowa i problemy socjalne mieszkańców

rolnictwo i hodowla wraz z inżynierią wodną

inne zajęcia ludności wraz z przetwórstwem rolnym

religia i życie duchowe wraz ze zborami i cmentarzami.

Mówimy o procesie historycznym, dla którego nie wyznaczamy granic obszarowych, ani czasowych.

Proces ten waloryzowany metodologiami różnych dyscyplin naukowych i technicznych winien ujawnić dziedzictwo historyczne wymagające prawnej i aktywnej ochrony.

Dlatego, tak ważna jest rola w tym przedsięwzięciu Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków i ich zaplecza naukowego. Znaczne zasoby wiedzy o dziedzictwie olęderskim są w posiadaniu urzędów konserwatorskich i regionalnych ośrodków studiów i ochrony środowiska kulturowego. Jednakże dla pełnego rozpoznania tego dziedzictwa i podjęcia systematycznej akcji inwentaryzacji, określenia stanu zachowania i ochrony niezbędnym staje się stworzenie warunków organizacyjnych i finansowych.

Powinniśmy się zastanowić nad możliwością stworzenia ogólnopolskiego programu badawczo - konserwatorskiego, który mógłby być przy wsparciu Ambasady Królestwa Niderlandów w Polsce przedłożony naszemu Rządowi do zatwierdzenia w ramach umów międzynarodowej współpracy kulturalnej.

Sądzę, że program ten winien objąć badania naukowe, rozpoznanie terenowe i waloryzację zasobu, tzw. "konserwację" przez dokumentację oraz opiekę i rewaloryzację cennych obiektów tego dziedzictwa.

Służby ochrony zabytków i ochrony przyrody na co dzień spotykają się z tymi trudnymi problemami często nie mając oparcia w lokalnych władzach samorządowych, jak i u właścicieli względnie użytkowników obiektów lub terenów zabytkowych, czy przyrodniczo chronionych.

Jeżeli myślimy o programie, który powinien poprawić sytuację dziedzictwa niderlandzkiego w Polsce poprzez rozpoznanie i zbadanie, jego ochronę jak i właściwe zagospodarowanie i użytkowanie we współczesnych realiach to program ten winien być również platformą dla aktywizacji wielu społecznych organizacji mogących podjąć się edukacji lokalnych społeczności zgodnie z hasłem: "Świadome kształtowanie krajobrazu i ochrona krajobrazu historycznego".

Trzeba pamiętać, że bardzo często nasze społeczeństwo nie uświadamia sobie na co dzień, że żyje w krajobrazie, na który składał się dorobek poprzednich pokoleń. To, co go otacza przyjmowane jest jedynie za wartość materialną, która w ich oczach się dekapitalizuje i nie łączy w sobie żadnych związków, które by można nazwać uczuciowymi. Istnieją tylko bez żadnych sentymentów czyste wartości materialne.

Osadnictwo olęderskie będące ważnym składnikiem naszej historii i kultury powinno być rozpatrywane we współpracy z ośrodkami naukowymi w Królestwie Niderlandów.

Dzisiejsza krajowa Konferencja ma na celu przede wszystkim określić stan badań nad przedmiotem naszych zainteresowań i zastanowić się nad kierunkami dalszych działań.

Tak, jak to powiedzieliśmy będzie to:

publikacja materiałów Konferencji i starania o wydawanie periodyku

zarysowanie programu badań i prac konserwatorskich dotyczących dziedzictwa olęderskiego.

Naszą sugestią jest również, z czym zwracaliśmy się do Ambasady Królestwa Niderlandów, zorganizowanie w 2002 roku polsko-holenderskiej Konferencji w Polsce, która obok aspektu naukowego mogłaby przynieść efekty praktycznej współpracy.
Zadaniem jakie sobie winniśmy postawić jest wprowadzenie do współczesnego życia Polaków świadomości znaczenia dziedzictwa historycznego, a w naszym przypadku współtworzenia historii przez osadnictwo, sztukę i kulturę, w tym wypadku Niderlandów.