Artykuły --> Konferencja 2001

Ewa Gilewska

Muzeum Narodowe, Gdańsk

Kolekcja mebli olęderskich z Żuław w zbiorach Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Kolekcja mebli żuławskich znajdująca się w Oddziale Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku liczy 59 obiektów. Zgromadzona został a w latach 1960-1985, główny jednak zbiór pozyskano w latach 60-tych i na początku 70-tych. Kolekcję tę zgromadził w większości Pan Longin Malicki kierujący Odziałem Etnografii do 1973 r. oraz Pani Krystyna Szałaśna i Teresa Przała. Większość zabytków pozyskana została podczas penetracji i wyjazdów na Żuławy, bezpośrednio od ich ostatnich użytkowników - osadników przybyłych z różnych stron Polski po 1945 roku. Meble używane były często do chwili nabycia i zgodnie z ich przeznaczeniem, bądź przechowywano je na strychach i w przedsionkach "starych chat żuławskich". O większości zabytków ogólnie wiadomo, że "stanowią pozostałość po dawnych mieszkańcach Żuław", "dawnych osadnikach", "osadnikach fryzyjskich".

Nieocenionym kolekcjonerem, za pośrednictwem którego pozyskano wiele eksponatów był Pan Antoni Idzikowski, kominiarz z Nowego Dworu Gdańskiego. Pan Idzikowski był w latach 60-tych opiekunem zabytków z ramienia PTTK. W ciągu kilku lat bezinteresownej pracy zdołał zebrać około 130 eksponatów - w tym pewną ilość mebli. Przemierzając Żuławy, penetrując strychy tutejszych domów, stał się gorliwym kolekcjonerem zabytków, które następnie przekazywał do muzeum, łącznie z odpowiednimi metryczkami pochodzenia.^[1]

Część eksponatów pozbawiona jest informacji dotyczącej ich bezpośredniego pochodzenia-te zakupiono w sklepach Desy, czasem od prywatnych kolekcjonerów, bądź przekazane zostały z Działu Rzemiosł Muzeum Narodowego. O dwóch krzesłach z wyplatanym siedziskiem i snycersko zdobionym zaplecku wiadomo, że już w okresie międzywojennym należały do prywatnej kolekcji byłego dyrektora biblioteki w Gdańsku, do muzeum darowane zostały w 1974 r.

Meble z żuławskiej kolekcji pochodzą z kilkunastu miejscowości powiatu nowodworskiego dawnego województwa gdańskiego^[2]. Większość zabytków wykonana została w końcu XVIII w. oraz w wieku XIX. Najwcześniej, dokładnie datowane są krzesła z 1755 r. i 1776 r. oraz szafy z 1793 r. i 1795 r. natomiast skrzynie w większości powstały w latach 70-tych XIX w.

Meble wykonywane były zapewne w kilku ośrodkach - warsztatach stolarsko-snycerskich Żuław Gdańskich i Elbląskich. Przy braku badań źródłowych nie można obecnie przypisać zachowanych zabytków do konkretnych warsztatów. Sporą trudność w poznaniu działalności rzemieślników elbląskich, a tym bardziej warsztatów pracujących poza tym ośrodkiem, podkreślano wielokrotnie w opracowaniach dotyczących meblarstwa elbląsko-żuławskiego.^[3] Nie ma wątpliwości, że głównym ośrodkiem wykonującym meble był Elbląg, jednak część sprzętów o skromniejszym charakterze, zachowawczej formie i dekoracji powstawała w lokalnych warsztatach stolarskich na Żuławach. Te zaopatrywały żuławskich gospodarzy zamieszkujących zasobne zagrody w obszernych gospodarstwach. Ponieważ wśród zabytków naszej kolekcji wyraźnie widoczne są odniesienia i nawiązania do mebli stylowych, istotnym będzie zwrócenie uwagi na charakter meblarstwa elbląskiego i wpływy jakim ulegało. Styl mebli elbląsko-żuławksich wykształcił się na styku kultury mieszczańskiej Elbląga z upodobaniami i umiejętnościami stolarskimi, jakie przynieśli tutaj osadnicy holenderscy. Do postawieni tej hipotezy skłoniła badaczy wiedza o istnieniu w północnych Niemczech u ujścia rzeki Elby silnego ośrodka wytwórczości meblarskiej. Ośrodek ten istniał w XVI-XIX w., a w okresie baroku pojawiły się na tym terenie meble charakteryzujące się stosowaniem intarsji jako elementem zdobniczym. Za pośrednictwem osiadłych tam Holendrów (sprowadzonych nad Elbę już w XIII w.) ten rodzaj zdobnictwa został prawdopodobnie przeniesiony do Elbląga. Wskazują na to pojedyncze, ale wykazujące wiele wspólnych cech motywy zdobnicze stosowane przez oba ośrodki. Wśród elbląskich stolarzy występują nazwiska Polaków oraz osiadłych tu rzemieślników z różnych krajów europejskich. Miejscowi stolarze mieli też możliwość poznania intarsjowanych mebli poprzez mieszkających w mieście Anglików, którzy sprowadzali sprzęty ze swej ojczyzny^[4].

Pod wpływem intarsjowanego meblarstwa elbląskiego rozwinęło się meblarstwo o ludowym charakterze, głównie z bogatym zdobnictwem malarskim, ale i intrasją. Intarsja w formie ośmioramiennej gwiazdy, czworoboków, wazonów z kwiatami i swobodnych kwiatowych wici umieszczona jest na skrzyniach, w których zgodnie z aktualnie panującą modą mieszczanie elbląscy przechowywali odzież, a które z czasem stały się skrzyniami wianowymi u żuławskich gospodarzy. Ksiądz Władysław Łęga w opracowaniu dotyczącym ziemi malborskiej stwierdza, że intarsje to nie dzieło ludowych wykonawców, lecz tworzył je fachowiec w mieście, który przechował stare wzory dawnych mistrzów.^[5]

Malowane meble ludowe stanowią przykład dużej biegłości rzemieślniczej i artystycznego talentu stolarzy, widoczne są na nich wpływy meblarstwa stylowego zwłaszcza barokowego i rokokowego. Związki z formą mebli stylowych są bardzo silne i niemal współczesne z panującym stylem sztuki oficjalnej. Przykładem są XVIII wieczne szafy oraz skrzynie.

Cofając się o jeden wiek wcześniej znajdujemy źródła wskazujące na wyposażenie wnętrz domostw. Są to informacje wycinkowe tylko i dotyczące obszaru Żuław Gdańskich, ale świadczące o zasobności mieszkańców. Przede wszystkim wymienia się dębowe łoża małżeńskie z baldachimami i to czasem po dwa w jednym domostwie, oprócz tego łóżka zwykłe, świerkowe i łóżka dla służącej i parobków. Wskazuje to na zamieszkiwanie domów przez wielopokoleniowe rodziny. Wymieniane są również szafy, których bywało po kilka, były to szafy ścienne i wolnostojące różnych rozmiarów i wykonane z różnych gatunków drewna. Występują również kołyski, a nawet wózek dla dziecka. Stoły i ławy były proste nie odznaczały się niczym szczególnym, ale wspomina się o krzesłach i fotelach, które bywały obite skórą. Nie brakowało w domach żuławskich luster, a nawet zegarów wybijających godziny.^[6]

Niestety w odniesieniu do XVIII i XIX w. brak opracowań badań źródłowych dotyczących meblarstwa i wyposażenia wnętrz domów żuławskich. Ważnymi świadectwami, których analiza dostarcza wielu informacji na interesujący nas temat są zabytki zgromadzone w muzeach. Jak już wspomniano Muzeum w Oliwie posiada 59 obiektów z zakresu meblarstwa (na ogólną liczbę 440 zabytków żuławskich). Skromniejsze kolekcje znajdują się w Muzeum w Elblągu 25 mebli^[7] w zbiorze żuławskim liczącym 84 obiekty i Muzeum Zamkowym w Kwidzynie 6 mebli^[8] wśród 64 eksponatów.

Zbiór mebli żuławskich w oliwskim muzeum składa się z 11 skrzyń, 1 skrzyneczki na dokumenty, 6 szaf, 2 szafek wiszących, 8 krzeseł, 12 zydli, 2 łóżek, 4 stołów, 1 kołyski, 6 ławek, 1 ławy skrzyniowej, 1 półki, 1 łyżnika, 1 stołka, 2 zegarów.

Skrzynie wykonane są głównie z drewna sosnowego, a także jesionowego i dębowego. Wszystkie odznaczają się prostopadłościenną bryłą o płaskim wieku z oblistwionymi krawędziami, dołem opasane są profilowanym nakładanym gzymsem. Podstawy, nielicznie zachowane, mają formę ramową wspartą na 5 niewysokich nóżkach o łukowatym profilu. Występują również skrzynie wsparte na toczonych, kolistych nogach.

Skrzynie malowane są w sposób naśladujący fornir w kolorze beżowym lub czerwono-brunatnym, bywają też skrzynie z wyraźnie widocznym spod farby naturalnym usłojeniem. Dwie spośród skrzyń to obiekty intarsjowane, do chwili nabycia przechowywane były na strychach domów żuławskich w Orłowie i Błotniku k. Małych Cedr (il. 1). Posiadają one dekorację jedno- i dwupolową. Intarsją zdobione jest lico, boki i wieko jednej ze skrzyń. Pola dekoracyjne wyznacza ramka nawiązująca do barokowych motywów wstęgowych, wewnątrz umieszczone są motywy kwiatowe oraz intarsjowane inicjały. Trzy spośród skrzyń, posiadających dekorację malowaną, wyraźnie i bezpośrednio nawiązującą do dekoracji intarsjowanych - rysunek przedstawiający bukiet kwiatów wykonany jest wyłącznie brązowym konturem (il. 2). Pozostałe skrzynie mają dekorację wielobarwną, są to bukiety złożone z realistycznie przedstawionych tulipanów, róż, goździków, niezapominajek i narcyz. Bukiety przewiązane są wstążką lub umieszczone w smukłych wazach o dwóch uchach (il. 3), w skrzyni datowanej na rok 1871 bukiet wyrasta z rogu obfitości (il. 4). Kompozycja bukietów ujęta jest w podwójne obramienie, będące dowolną, ludową interpretacją XVIII wiecznych motywów wstęgowych. Naroża ścian zdobione są malowanymi kolumnami z wysokimi cokołami, w którym najczęściej umieszczone są rozety. Kolumny wieńczy stylizowany kapitel w kształcie liści akantu. Ściany boczne skrzyń zdobione bywają pojedynczą ramką, w polach której umieszczone są fragmenty motywu licowego. Większość skrzyń pozbawiona jest zamka, zachowały się natomiast jego szyldy - wszystkie mosiężne w kształcie lilijki bądź fantazyjnego barokowego wzoru, identyczne z szyldami na elbląskich skrzyniach intarsjowanych. Na wieko nabijane są mosiężne guzy, boki natomiast zaopatrzone są w duże, masywne uchwyty, tarcze pod nimi, z mosiądzu lub blachy żelaznej owalne lub w kształcie rombów i waz, zdobione są trybowanym ornamentem plastycznym (il. 5).

Szafy pochodzą z przełomu XVIII i XIX w., dwie z nich mają daty 1793 i 1795 r. umieszczone na zwieńczeniach. Są to meble trzygondygnacyjne, składają się ze skrzyniowego cokołu, trzonu zaopatrzonego w dwoje (lub pojedyncze) drzwi i szczytu. Każda kondygnacja wykonana jest oddzielnie i następnie łączona "na felc". Części oddzielone są od siebie profilowanymi i malowanymi gzymsami. Pięć spośród szaf posiada zwieńczenie trapezowato wzniesione po środku, nawiązujące kształtem do zwieńczeń barokowych. Zwieńczenie szóstej szafy zbudowane jest z dwóch wolutowo wygiętych gzymsów rozdzielonych sterczyną (il. 6). Boki trzonu tej szafy posiadają ścięte ukośnie narożniki - ta forma nawiązuje do mebli bliższych stylowi rokoka.

Konstrukcja szczytu prezentowanych szaf, w której występuje ćwierćkolisty przekrój dolnej warstwy gzymsu koronującego jest istotną cechą świadczącą o bezpośrednich analogiach tych obiektów do stylowych mebli elbląskich. Przekrój tego elementu konstrukcji, jak zauważył M. Rehorowski, jest istotnym szczegółem szafy elbląskiej i zupełnie podobnie zbudowanych szaf ludowych, nie występującym w szafach gdańskich, toruńskich, czy obcych.^[9] Element ten w ludowych szafach dodatkowo podkreślony jest pionowym układem malowanych słoi drewna.

Główna, środkowa kondygnacja szafy ma duże drzwi o konstrukcji ramowej jedno lub dwuskrzydłowe. Drzwi stanowią główne pole dla dekoracji malarskiej, posiadają wgłębione płyciny drzwiowe obwiedzione profilowanymi listewkami. Tego typu płyciny, raczej wgłębne niż wypukłe posiadają szafy elbląskie. Drzwi zaopatrzone są w ozdobną, mosiężną wykładkę zamka. Szafy mają barwę jasną - kremową i beżową z ciemniejszymi smugami naśladującymi słoje drewna. Dekorowane są ornamentami nawiązującymi do barokowych intarsjowanych motywów wstęgowych - w ten sposób wydzielone są i obwiedzione pola zdobnicze na drzwiach i czasem cokole. Motywy wstęgowe, o przecinających się liniach prostych i łukowatych występują również po bokach i pośrodku lica szafy. W polach zdobniczych występują wielobarwne rysunki bukietów kwiatowych o wyraźnie wydłużonej kompozycji. Bukiety umieszczone są w fantazyjnych wazonach o dwóch uchach, bądź przewiązane wstążką. Kwiaty w bukietach to realistycznie przedstawione róże, goździki, dzwonki, tulipany z drobnymi owalnymi listkami (il. 7). Małe bukiety kwiatów zdobią również niekiedy naroża płycin drzwi i wpisane są w pola motywów wstęgowych.

W odróżnieniu od dekoracji trzonu szaf, cokół i zwieńczenie posiada dekorację poziomą. Na cokołach obwiedzionych motywami wstęgowymi występują kompozycje kwiatowe nawiązujące do dekoracji drzwi. W dwóch obiektach z Żuławek i Stobca wprowadzony jest motyw wywodzący się z rokokowej muszli. Szafa ze Stobca i Lubieszewa posiada ciekawą dekorację szczytu wypełnioną symetrycznym ornamentem złożonym z dwóch stylizowanych rogów obfitości z wyrastającymi z nich ukwieconymi łodygami (il. 8). W dekoracji ludowych mebli malowanych przeważają motywy roślinne, występują również choć rzadko przedstawienia zoomorficzne. Wyobrażenie dwóch ptaków ujętych z profilu zdobi szczyt jednego tylko obiektu w naszym zbiorze, datowanej szafy z Kępin Małych (il. 9). Podobne przedstawienie ptaków w tympanonie zwieńczenia występuje na intarsjowanej szafce narożnej z początku XIX w. przedstawionej w katalogu kolekcji Edwarda Parzycha z Elbląga.^[10]

Krzesła weselne stanowią interesującą i dokładnie datowaną grupę zabytków. Najstarszy posiada datę 1755 (il. 10), najpóźniejsza data to rok 1852. Przyjmuje się, iż są to "krzesła weselne" i stanowiły dar narzeczonego dla przyszłej żony. Krzesła o podobnej konstrukcji i zastosowanej w dekoracji ornamentyce, ale bogatsze o polichromię określane są jako "Brautstuhl"^[11]. Określenie tego typu mebla jako "krzesła dla prządki" również spotykane w katalogu zabytków, wydaje się być błędem. Na takie przyporządkowanie wpłynąć mogła podobna konstrukcja tego mebla i krzesła z naszych zbiorów. Podobieństwo dotyczy - niewysokich toczonych w pierścienie nóg, zaplecka złożonego z drobnych tralkowych szczebelków i wyplatanego siedziska. Mebel ten przypisany był do pracy przy kołowrotku (wykonywał go prawdopodobnie ten sam rzemieślnik) i posiadał lewą poręcz niżej usytuowaną od prawej, bądź miał tylko poręcz prawą. W naszych krzesłach poręcze nie występują. Także, w odróżnieniu od krzeseł weselnych, zaplecek jest wyższy i pozbawiony bogatej ornamentyki. Istotnym wskazaniem, iż mamy do czynienia z krzesłem weselnym a nie krzesłem dla prządki jest symbolika miłosna czytelna w motywach dekoracyjnych zaplecka. W tło zaplecka zawsze wkomponowana jest data i inicjały często wpisane w pole serca. Zaplecek jest polem dla bogatej snycerskiej dekoracji złożonej z motywów roślinno - kwiatowych, geometrycznych i zoomorficznych. Nieznane jest niestety miejsce pozyskania tych eksponatów, posiadają jedynie informację, że pochodzą z Żuław i stanowią pozostałość po dawnych osadnikach fryzyjskich.

Inne sprzęty domowe, aczkolwiek najczęściej pozbawione barwnych malatur, czy też snycerskiego zdobnictwa charakteryzują się różnorodnością form i solidnym, rzemieślniczym wykonaniem.

Bardzo funkcjonalnymi i ciekawymi konstrukcyjnie rozwiązaniami odznaczają się sprzęty służące do wypoczynku. Wśród nich charakterystyczne dla Żuław sosnowe łoże z baldachimem (il. 11) o profilowanym zwieńczeniu oraz ława skrzyniowa z listwowo szczeblowym zapleckiem z wysuwaną skrzynią i podnoszonym siedziskiem. Po podniesieniu deski siedziska i wysunięciu ściany przedniej wspartej na niewysokich nóżkach, tworzyło się wygodnie miejsce do spania dla kilku osób. Ciekawym sprzętem są, tzw. ławeczki bliźniacze służące w ciągu dnia do siedzenia, a na noc ustawianym do spania, ustawiano je wówczas naprzeciw siebie i łączono opartymi na obu siedziskach deskami. W zbiorach żuławskich posiadamy jedną tylko kołyskę wykonaną prawdopodobnie w XIX w., posiada ona szczyty zdobione trójlistnymi wycięciami. Dość licznie zachowały się natomiast- stołki - zydle. Malowane na kolor czerwonobrunatny lub niebieski posiadają trapezowate deski siedziska i ozdobnie profilowany zaplecek z otworem uchwytowym najczęściej w kształcie serca. Pojedyncze tylko obiekty posiadają drobne kwiatowe motywy zdobnicze i krawędzie obwiedzione ciemną ramką. Sprzęty służące do wypoczynku uzupełniają różnego rodzaju ławy zaopatrzone w deskowe nogi ukośnie osadzone i ozdobnie wycinane na krawędziach. Jeden z obiektów posiada ozdobne listwowo-szczebelkowe oparcie i poręcze. Wśród sprzętów domowych na uwagę zasługują również stoły, szczególnie solidną konstrukcję odznaczają się obiekty z Nowej Kościelnicy - mają dużą płytę wspartą na dwóch deskowych bogato profilowanych nogach połączonych drążkiem lub poprzeczką, dodatkowo zaopatrzone bywają w szufladę. W zbiorze mebli żuławskich znajdujemy również pojedyncze egzemplarze innych sprzętów - szczególnie interesującą konstrukcję posiada narożna szafka z Kobylej Kępy (il. 12) nawiązująca do elbląskich zawieszanych szafek z przełomu XVIII i XIX w. Szafka w kolorze beżowym pokryta jest brązowym mazerunkiem, jej trapezowate zwieńczenie posiada datę 1865. Tego typu szafki służyły prawdopodobnie do przechowywania przyp
raw bądź pełniły funkcję domowej apteczki. Rzadkim zabytkiem jest również dębowa, okuwana skrzynka na dokumenty i pieniądze (il. 13) z umieszczonym we wnętrzu półskrzynkiem z wieczkiem. Skrzynka datowana jest na XVIII/XIX w. Kolekcji dopełniają dwa zegary ścienne o ozdobnych tarczach. Jeden z nich datowany na 1866 r. pochodzi z Żelichowa i prawdopodobnie jest lokalnym wyrobem ( il. 14). Zegar posiada metalową bogato zdobioną tarczę kowalskiego wykonania. Drugi jest dziewiętnastowiecznym niemieckim wyrobem manufakturowym (il. 15).

Zabytki z kolekcji żuławskiej kilkakrotnie prezentowane były na wystawach w Gdańsku, Tczewie, Elblągu, Kmiecinie, Nowym Dworze Gdańskim i Toruniu. Przez wiele lat, wraz z grupą zabytków z innych regionów Pomorza Gdańskiego, eksponowane były na stałej wystawie w Pałacu Opatów w Oliwie. W 1975 r. pokazywane były na obszernej ekspozycji w Toruniu poświęconej dawnym meblom ludowym północnej Polski. Na wystawie pokazano możliwe do skompletowania jednorodne zestawy mebli z różnych regionów tego terenu. Podobna ekspozycja, ale w znacznie skromniejszym wymiarze, miała miejsce w Spichlerzu Opackim w Gdańsku w 1994 r. Pojedyncze egzemplarze mebli żuławskich towarzyszyły wystawie "Mennonici w Polsce" w Muzeum Wisły w Tczewie w 1997 r. Ponadto zabytki meblarstwa prezentowano na wystawach poświęconych dziejom i kulturze Żuław. Wówczas pokazywane były wraz z innymi zabytkami z tego terenu - z zakresu rybołówstwa, rolnictwa, gospodarstwa domowego, ceramiki. Wystawy tego rodzaju miały miejsce w Nowym Dworze Gdańskim i Kmiecinie w 1977 r., w Elblągu w 1981 r. i Pałacu Opatów w Gdańsku w 1988 r.

Kolekcja mebli żuławskich nie posiada jak dotąd szerszego opracowania. Jej omówienia prezentowane były w kontekście całości zbioru mebli naszego muzeum. Wśród tych opracowań uwagę zwraca artykuł I. Szatyłowskiej z 1970 r. analizujący konstrukcję i ornamentykę, głównie mebli malowanych oraz opracowanie K. Szałaśnej w katalogu mebli towarzyszącym wystawie toruńskiej z 1976 r. Pewną uwagę temu zagadnieniu poświęcił L. Malicki w opracowaniach omawiających kulturę ludową Pomorza Gdańskiego oraz A. Kwaśniewska w artykule poświęconym życiu i kulturze dawnych mieszkańców Żuław.^[12]

ILUSTRACJE

Il. 1) Skrzynia, Błotnik, p. N. Dwór Gdański, XVIII/XIX w., 139x54x68 cm, intarsja,
MNG-E- 2631.

Il. 2) Skrzynia, Mikoszewo, p. N. Dwór Gdański, II poł. XIX w., 131x58x54 cm, polichr., MNG-E- 1990.

Il. 3) Skrzynia, Stobiec, p. N. Dwór Gdański, koniec XVIII w., 140x71x 55,5 cm, polichr., MNG-E- 1083.

Il. 4) Skrzynia, Żuławy, datowana 1871, 129,5x66x50 cm, polichr., MNG-E-4509.

Il. 5) Skrzynia, Marzęcino, p. N. Dwór Gdański, datowana 1878, 131x65x73 cm, polichr., MNG-E-2628.

Il. 6) Szafa, Żuławy, koniec XVIII w. 216x155x54 cm, polichr., MNG-E- 4881.

Il. 7) Szafa, Tujsk. p. N. Dwór Gdański, XVIII/XIX w., 203x131x53 cm, polichr.,
MNG-E- 2625.

Il. 8) Szafa, Stobiec, p. N. Dwór Gdański, XVIII/XIX w., 191x117x48 cm, polichr.,
MNG-E- 1097.

Il. 9) Dekoracja malarska szczytu szafy, Kępiny Małe, p. N. Dwór Gdański, datowana 1793, 198x144x44 cm, polichr., MNG-E- 1098.

Il. 10) Krzesło, Żuławy, datowane 1755, wys. 82 cm, dekoracja snycerska, MNG-E- 3295.

Il. 11) Łóżko baldachimowe, Nowa Kościelnica, p. N. Dwór Gdański, koniec XIX w., wys. 215 cm, polichr., MNG-E- 2837.

Il. 12) Szafka kątowa, Kobyla Kępa, p. N. Dwór Gdański, datowana 1865, 86x43x40 cm, polichr., MNG-E- 1986.

Il. 13) Skrzynka na dokumenty, Żuławki, p. N. Dwór Gdański, XVIII/XIX, 54x27,5x29,5 cm, MNG-E- 3916.

Il. 14) Zegar, Żelichowo, p. N. Dwór Gdański, datowany 1866, 46,5x31,5x17 cm, polichr., MNG-E- 3297.

Il. 15) Zegar, Żuławy, XIX w., 43x30,4x15,5 cm, polichr., MNG-E- 2842.

Przypisy

^[1] L. Malicki, Kominiarz kolekcjonerem, "Litery" 1936, nr 9, s. 22.
^[2] Zabytki pochodzą z następujących miejscowości: Żelichowo, Kobyla Kępa, Żuławki, Nowa Kościelnica, Marzęcino, Skowronki, Tujsk, Błotnik, Stobiec, Mikoszewo, Orłowo, Stegna, Kępiny Małe, Wiślina, Rybina, Kmiecin, Piotrowo-Gozdawa, Solnica, Tujsk, Lubieszewo oraz z miejscowości Świbno i Świerki.
^[3] Cz. Betlejewska, Wnętrza i meble mieszczańskie, (w:) Dziedzictwo kulturowe Pomorza nad Wisłą, Gdańsk 1997, s. 94; M. Kwiatkowska, Meble elbląsko-żuławskie XVIII i XIX w. z kolekcji Edwarda Parzycha, Elbląg 2000, s. (4).
^[4] Cz. Betlejewska op. cit., s. 94; M. Kwiatkowska, op. cit., s. 6-7.
^[5] W. Łęga, Ziemia Malborska, Toruń 1933, s. 51 i 190.
^[6] P. Szafran, Żuławy Gdańskie w XVII wieku, Gdańsk 1981, s.141-142.
Źródła dotyczą wsi Dziewięć Włók, 1677 r., Bystra (?) 1683 r., Wiślinka 1692 r., Bogatka, koniec XVII w., Olszynka, koniec XVII w., Błotnik, 1684 r.
^[7] Zabytki pochodzą głównie z gm. Markusy, ponadto gm. Elbląg, gm. Gronowo Elbląskie, gm. Nowy Staw, gm. Nowy Dwór Gdański. W zbiorze znajdują się: szafy i szafki - 7, skrzynie - 4, stoły - 2, zydle - 7, ławy i ławki - 4, łóżka bliźniacze 1.
^[8] Zabytki pochodzą z Malborka i Szrop: skrzynie - 2, szafy - 1, krzesła - 3.
Wg informacji dr J. Święcha pewna ilość mebli żuławskich znajduje się w Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, w muzeach warszawskich i krakowskich. Istotnym byłoby skatalogowanie zabytków żuławskich mebli o ludowym charakterze zachowanych w placówkach muzealnych i w miarę możliwości kolekcjach prywatnych.
^[9] M. Rehorowski, Meble elbląskie XV-XVIII, (w:) Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej nr 189, Wrocław 1968, s. 17.
^[10] M. Kwiatkowska, op. cit., s. (19).
^[11] Karl Rumpf, Eine Deutsche Bauernkunst, Marburg 1943.
^[12] I. Kaczmarczyk, Malowane meble ludowe z Pomorza Gdańskiego, "Polska Sztuka Ludowa", R. XXIV, 1970, nr 1, s. 3 - 14; K. Szałaśna, (w:) Dawne meble ludowe północnej Polski, Toruń 1976, s. 17 - 20; L. Malicki, Sztuka ludowa Pomorza Gdańskiego na tle zbiorów Muzeum Pomorskiego w Gdańsku, "Polska Sztuka Ludowa", R. XVI, 1962, nr 3, s.136 -143; tenże, Sztuka ludowa na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk 1965; A. Kwaśniewska, Z badań nad życiem i kulturą dawnych mieszkańców Żuław (do 1945 r.), (w:) Gdańskie Studia Antropologiczne nr 1, Gdańsk 1992, s. 26-34.