Artykuły --> Ziemia Kwidzyńska

Budynki gospodarcze

Wśród zachowanych przykładów w obrębie zagrody zachowały się jedynie obory i stodoły. Zapewne w obrębie gospodarstwa znajdowały się wolnostojące spichlerze i wozownie, dziś niestety już niezachowane.

Elementem zagrody zespolonej zawsze była część mieszkalna i gospodarcza - obora. Przejście do niej znajdowało się zawsze z sieni części mieszkalnej, naprzeciw czarnej kuchni. Podłużny korytarz przechodził przez całą długość obory dzieląc ją na dwie części. Po jednej miejsce przeznaczone było dla koni, po drugiej dla krów oraz świń (il. 20, 70). Wejście znajdowało się zawsze w obu dłuższych ścianach. Najstarsze znane przedstawienia wskazują że oborę stawiano poza konstrukcją wieńcową również w konstrukcji szkieletowej, odeskowanej (il. 37). Choć nie ma no bezpośrednich dowodów, pewne elementy wskazywałyby na zastosowanie takiej konstrukcji w Kaniczkach 4 i Mątowskich Pastwiskach 30⁸⁸. Elementem charakterystycznym był wewnętrzny rząd słupów, które wzmacniały poddasze wykorzystywane jako strych na siano (il. 71)⁸⁹. Oczywiście część ta powstawała również w konstrukcji wieńcowej. Usytuowanie obornika uzależnione był od typu zagrody. Jeśli była ona kątowa lub posiadała tylko oborę znajdował się on za ścianą szczytową. W przypadku zagród liniowych ze stodołą znajdował się przy jednej ze ścian dłuższych. Pod k. XIX w. drewniane ściany zaczęto wymieniać na murowane z cegły. W okresie tym zaczęły również pojawiać się obory murowane, wolnostojące.

Stodoły zawsze stawiano w konstrukcji wieńcowej odeskowanej. Niezależnie od typu zagrody przy ścianie łączącej z oborą znajdowało się klepisko zamykane z obu stron na dwuskrzydłowe wrota. Sytuacja analogiczna miała miejsce w przypadku zagród kątowych. Najstarsza znana drewniana stodoła (1779 r.) posiadała dwa klepiska przy ścianach szczytowych (il. 20, 70). Ściany wzdłużne sąsieka zbudowane były z czterech słupów zamocowanych na podwalinie. Usztywnienie wzdłużne składało się z pary rygli wpuszczonych przez całą długość ściany. Na słupach znajdował się oczep, na którym, na skrajnych słupach osadzone były belki wiązarowe. Stąd krokwie łączyły się na przemian raz z belką wiązarową, raz z oczepem. Oba te elementy dodatkowo łączone były ze słupami za pomocą mieczy na nakładkę. W przypadku wiązara ścian skrajnych przed i za klepiskiem miecze były zdwojone. Rygle łączyły się ze słupami na czop mocowany często na dwa kołki. Ta najstarsza konstrukcja szkieletowa posiadała przestrzeń pomiędzy ryglami wypełnioną pecą nawiniętą na zamocowane wzdłuż żerdki. Rozwiązanie takie nie posiada żadnej istniejącej analogii, aczkolwiek znane jest z literatury (il. 72)⁹⁰. Inna stodoła w zagrodzie kątowej Barcice 20 z 1869 r. rozwiązanie samych ścian szkieletowych posiada podobne (il. 73) natomiast druga kondygnacja powyżej oczepu wzmocniona została dodatkowo systemem ramy wzdłużnej dwustolcowej. Pod koniec wieku stodoły były coraz większe, stosowano w nich rozwiązania typowe dla więźb z tego okresu, m.in. kleszcze.

⁸⁸ W przypadku Mątowskich Pastwisk były to zachowane słupy środkowe obory z mieczami. Analogiczny układ znajdował sie w stodole.
⁸⁹ H. Wernicke, Bauernhauser..., s. 6.
⁹⁰ Takie wypełnienie przestrzeni konstrukcji szkieletowej stodoły znane było nie tylko wśród przegród sąsieków ale również samych ścian szkieletowych. Zob. W. Łęga, op. cit., s. 40.