gm. Markusy, pow. elbląski, woj. warmińsko - mazurskie

Wieś założona w w 1363 r., w średniowieczu znajdował się tutaj dwór z kaplicą. W 1590 zawarta została umowa z Simonem Bahr na osadzenie we wsi kolonistów holenderskich. Mennonici w Marksach należeli do odłamu fryzyjskiego gminy w Jeziorze, w wyniku rozłamu w 1791 powstała w Marksach samodzielna gmina z własnym domem modlitwy. Połączenie gmin nastapiło w 1888 r, przyjmując nazwę Jezioro - Markusy. W 1776 r. wzmiankowane nazwiska Allert, Bastvader, Boll, Dau, Froes, Froese, Gruntu, Harms, Holtzrichter, Jantzen, Lambert, Martens, Neysteter, Nickel, Puls, Penner, Peters, Philipsen, Quiring, Ridiger, Schroetter, Siebert; w 1820 r. n 418 mieszkanców 162 było mennonitami. Petycję z 1868 r. z Markus podpisali: Heinrich Bächer, Peter bestvader, Heinrich Froese, Aaron i Jacob Goerzen, Jantzen, Dietrich i Johann Pauls, Heinrich Penner. W 1885 r. we wsi było 54 gospodarstw, 5 większych zagród, 76 domów, mieszkało 689 ewangelików i katolików oraz 139 mennonitów

Układ przestrzenny wsi - jednodworcza na terpach

Krajobraz kulturowy stosunkowo dobrze zachowany, zabudowa kolonija głównie zagrody holenderskie, w typie wzdłużnym z domami drewnianymi z XIXw., lub murowanymi z pocz. XXw., budynki gospodarcze gównie z k. XIXw. i pocz. XXw. w znacznej części przebudowane, zastąpione nowymi lub rozebrane; w latach 80 - tych zachowanych było ok. 8 siedlisk zabudowanych na zidentyfikowanych 14, zachowany dom podcieniowy - nr 13, cmentarz mennonickim w płd. - zach. części wsi; nie zachował się Dom Modlitwy, ani dwór. zachowany krajobraz z siedliskami kolonijnymi, terpami, zielenią przydomową, czytelny układ pól i rowów melioracyjnych, częściowo zachowana zieleń przydomowa. W związku z budową linii kolejowej Elbląg - Prabuty przecinającą teren wsi, wybudowany został dworzec i zabudowania kolejowe oraz zaczęły powstawac domy i wille o charakterze małomiasteczkowym.

Nr 67 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym usytuowana we wsch. części wsi, po płn. stronie drogi Krzewsk - Zwierzno, kalenicowo, o wyższych budynkach gospodarczych; wzniesiona na pocz. XXw. w miejscu starszej; całość wybudowana z cegły, z ceramicznymi dachami; w płd. - wsch. części podwórza współczesny z zagrodą spichlerz.
b.n. - zagroda holenderska w typie wzdłużnym usytuowana we wsch. części wsi, po płd. stronie drogi Krzewsk - Zwierzno, kalenicowo, o nieznacznie wyższych budynkach gospodarczych; wzniesiona na pocz. XIXw.; cześć mieszkalna, drewniana, otynkowana, z oszalowanym szczytem, więźba dachowa krokwiowo - dwujętkowa, dach kryty eternitem.
Nr 77 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym usytuowana po płd. stronie drogi Krzewsk - Zwierzno, szczytowo, o nieznacznie wyższych budynkach gospodarczych; wzniesiona na pocz. XIXw.; cześć mieszkalna, drewniana, otynkowana, z oszalowanym szczytem, więźba dachowa krokwiowo - dwujętkowa, dach kryty eternitem.
Nr 13 - zagroda holenderska w typie wzdłużnym usytuowana w płn.. części wsi, po płn. stronie drogi, kalenicowo, o wyższych dachach budynków gospodarczych ; wzniesiona w 1789 r. dla właściciela o inicjałach BP, remontowana w l. 70 - tych XIXw 1934 i 1938 r, do 1945 r. własność Otto Goertza; budynek mieszkalny podcieniowy, drewniany, otynkowany, z węgłami przesłoniętymi profilowaną i wyciętą deską, wystawka ryglowa oszalowana pionowo wsparta na 5 słupach; więźba dachowa stolcowo - płatwiowa, dach kryty trzciną, z oknem powiekowym w połaci płn.; plan budynku dwutraktowy, z wielką izbą w płd.-wsch. narożniku, z czarną kuchnią pośrodku, o dwóch sieniach - podcieniową i gospodarczą w formie zbliżonej do litery L ze schodami na poddasze przy oborze i do piwnicy przy kuchni, oraz rzędem 3 drzwi otwierających się do obory i usytuowanych tam pomieszczeń gospodarczych.; elewacja wsch. 3 - osiowa, szczyt w dolnej partii 4 - osiowy, para okien ujęta rombowymi świetlikami, powyżej okno; elewacja zach. 5 osiowa, z podcieniem wspartym na 5 słupach na 1-3 osi od zach., z wejściem na 2 osi.
Nr 10 - dom usytuowany we płn. części wsi, po płd. stronie drogi, szczytowo, wybudowany ok. 2 ćw. XIXw., do 1945 r. własność Hansa Friese., drewniany, zrębowy, z węgłami przesłoniętymi deska imitująca pilaster toskański, więźba dachowa krokwiowo - jętkowa, dach kryty holenderką; budynek wzniesiony na planie prostokąta, dwutraktowy, o szerokim trakcie wsch., z wielką izbą w płd. - wsch. narożniku, z czarną kuchnia w trakcie wielkiej izby, z sienią w formie zbliżonej do litery L oddzielającą dwa pomieszczenia przy ścianie zach.; elewacja płd. 2 - osiowa, szczyt 1 - osiowy; elewacja wsch. 6 - osiowa, z wejściem na 3 osi od płn.
Cmentarz mennonicki założony zapewne w k. XVIII w. założony na planie prostokąta, z lipową zielenią obwiednią i reliktami alej, zapewne o 4 kwaterach, zachowana ceglana brama oraz liczne nagrobki w formie steli i obelisków.