ENGLISH VERSION



Start | Wprowadzenie | Ściągnij e-book | Konferencja 2001 | Podziękowania | Nota prawna | Kontakt
Artykuły: Polska | Małopolska | Mazowsze | Ziemia Łęczycka | Żuławy | Nizina Sartawicko-Nowska | Ziemia Kwidzyńska | Ziemia Walichnowska | Ziemia Sieradzka | Ziemia Wieluńska
Katalog obiektów --> Nizina sartowicko-nowska
Wielki Lubień
Poprzednia miejscowość Previous village
Objaśnienia

gm. Dragacz, pow. świecki, woj. kujawsko-pomorskie

(Glonowo - 1295, Globen -1305, Labin - 1436, Gr. Lubin -XIX w.)

Parafia wzmiankowana w 1398 r. W 2 poł. XVI w. jako wieś królewska, w powiecie nowskim. W 1591 r. osadzeni we wsi zostają Holendrzy, otrzymując kontrakt na 50 lat. Wieś posiada 32 włóki, 18 morgów, 130 prętów. Na początku XVII w. przyłączono do wsi pastwiska Kopaniny, Kobelnice, i Szałozwiesza. Chłopi zwolnieni byli od wszelkich robót, musieli jedynie dbać i konserwować most na wodnym promie graniczącym z Bzowem. W 1598 r. otrzymali osobny przywilej pozwalający razem z Dragaczem, Małym Lubieniem i Małym Wałczem spławiać zboże Wisłą aż do Gdańska. Kontrakt z 1692 r. na lat 50 od króla Jana III, pozwala chłopom na wyrób piwa na własne potrzeby oraz możliwość korzystania z cudzych młynów. Zwolnieni byli również od pańszczyzny. W 1641 r. wieś otrzymała kontrakt na 50 lat, od króla Władysława IV, posiadała 32 włóki, 18 morgów, 130 prętów praz jedną hakbudę. W 1739 r. wieś posiada 28 włók.
W czasie zaboru pruskiego wieś wchodziła w skład powiatu świeckiego Rejencji Kwidzyńskiej, przynależąc do parafii ewangelickiej Górna Grupa.

Wieś w typie rzędówki bagiennej usytuowana w północno-wschodniej części powiatu świeckiego. Główna droga przebiega na osi północ-południe.


Zabytki: kościół murowany z ok. 1680 r. oraz pięć drewnianych zagród związanych z osadnictwem olenderskim z XIX w.

Nr 45 - dom zbudowany w 1833 roku, usytuowany kalenicą do drogi prowadzącej na wał, w północno-zachodniej części wsi, nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony. Pierwotnie w nadprożu znajdowała się inskrypcja " Johann Dobrau B. D Jacob Rathler B. M. 1833".
Budynek w stanie ruiny. Pierwotnie na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie wschodnim. Kuchnia w części zachodniej. Drzwi wejściowe w elewacji północnej i południowej. Brak dachu i części elewacji północnej. Pierwotnie o formie prostopadłościanu, parterowy, częściowo podpiwniczony. Elewacja północna i południowa pięcioosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia jednoosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia dwuosiowa, symetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Więźby dachowej brak, pierwotnie jętkowa. Dach pierwotnie kryty strzechą. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo - płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe.
Materiały na których oparto opracowanie: Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 225; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 9; Wielki Lubień 45, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Tauer, K. Bartowski, mps, Bydgoszcz 1993; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 3, nr 21; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. E. Parucka, t. 5, Warszawa 1997, s. 85; Bartowski K., Krajobraz kulturowy Doliny Sartowicko - Nowskiej, "Krajobrazy" 2000, nr 4, s. 41; J. Fleming, Budownictwo drewniane w Dolinie Wisły, "Kalendarz Bydgoski", R. 35, 2002, s. 286.

Nr 47 - dom zbudowany w 3 ćw. XIX w., usytuowany szczytem do drogi biegnącej przez wieś w kierunku Zajączkowa, w północno-wschodniej części wsi, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie południowym. Obecnie dom podzielony na dwa oddzielne mieszkania. Drzwi wejściowe w elewacji północnej i południowej. Poddasze o charakterze mieszkalno-użytkowym. Parterowy z mansardami w połaci dachu, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna i południowa siedmioosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia czteroosiowa, niesymetryczna z gankiem o dachu dwuspadowym. Elewacja zachodnia połączona z częścią gospodarczą.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Ściana zachodnia ceglana. Komin ceglany, prosty. Podłogi drewniane, strop belkowy o krawędziach sfazowanych. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa o stolcach stojących. Dach pokryty płytkami ceramicznymi. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Wielki Lubień 47, KEZAiB, oprac. I. Jastrzębska-Puzowska, E. Sekuła-Tauer, K. Bartowski, mps, Bydgoszcz 1993; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 9; Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 3, nr 22; Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo Bydgoskie, oprac. K. Parucka t. 5, Warszawa 1997, cz. 2, s. 85.

Nr 48 - dom zbudowany ok. poł. XIX w., usytuowany szczytem do drogi biegnącej przez wieś, w jej północno-wschodniej części, mieszczący pod jednym dachem część mieszkalną i gospodarczą w jednym rzędzie.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie południowym. Kuchnia w części północnej. Na osi środkowej zachowana czarna kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji zachodniej i południowej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna pięcioosiowa, niesymetryczna. Elewacja południowa sześcioosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia połączona z częścią gospodarczą. Elewacja zachodnia jednoosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Część gospodarcza ceglana. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, stropy belkowe, pola pomiędzy nimi podbite płytą. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty eternitem. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, jedno i dwuskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 9.

Nr 74 - dom zbudowany ok. poł. XIX w., usytuowany szczytem do drogi prostopadłej do wału, w północno-wschodniej części wsi, nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony.
Na rzucie prostokąta, dwutraktowy z sienią w trakcie zachodnim. Zachowana czarna kuchnia. Drzwi wejściowe w elewacji zachodniej. Poddasze o charakterze użytkowym. Parterowy, częściowo podpiwniczony. Przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna jednoosiowa, symetryczna. Elewacja południowa dwuosiowa, symetryczna. Elewacja wschodnia dwuosiowa, niesymetryczna. Elewacja zachodnia trójosiowa, niesymetryczna.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Otynkowany. Komin ceglany, butelkowy. Podłogi drewniane, stropy belkowe. Szczyty odeskowane. Więźba dachowa jętkowa. Dach pokryty strzechą. Okna drewniane, skrzynkowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo - płycinowe, jednoskrzydłowe. Schody drewniane, jednobiegowe, proste.
Materiały na których oparto opracowanie: Osadnictwo holenderskie Doliny Wisły w województwie bydgoskim, mps, Bydgoszcz 1992/1993, cz. 1, s. 9.

Nr 78 - dom zbudowany w 2 ćw. XIX w., usytuowany szczytem do drogi biegnącej równolegle do wału, w północno-wschodniej części wsi, nie połączony z pomieszczeniami gospodarczymi. Układ zagrody rozproszony. W pobliżu domu usytuowany jest cmentarz. Chata ta mogła pełnić funkcję szkoły.
Budynek niedostępny. Parterowy, przykryty dachem dwuspadowym. Elewacja północna i południowa jednoosiowa, niesymetryczna. Elewacja wschodnia niedostępna. Elewacja zachodnia trójosiowa, niesymetryczna. Drzwi w elewacji zachodniej.
Posadowiony na podmurówce kamienno-ceglanej, drewniany w konstrukcji wieńcowej. Otynkowany. Szczyty odeskowane. Dach pokryty eternitem. Okna drewniane, ościeżnicowe, dwudzielne. Drzwi drewniane, ramowo - płycinowe, jednoskrzydłowe.

    
SGKP, t. 5, Warszawa 1893, s. 409-410; H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466-1873, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtvereins", H. 17-19, Danzig 1886-1888, s. 251-253; Visitationes Archidiaconatus Pomeraniae 1583, wyd. S. Kujot, TNT, Fontes 1, Toruń 1897, s. 78; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, TNT, Fontes 32, Toruń 1938, s. 80; Biskup M., Tomczak A., Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Rocznik TNT, R. 58, 1955, z. 1, s. 127; Inwentarz starostwa grudziądzkiego z roku 1739, Grudziądz 1963, s. 50; Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615, wyd. S. Hoszkowski, Gdańsk 1967, s. 45, 264; K. Ciesielska,, Osadnictwo "olęderskie" w Prusach Królewskich na Kujawach w świetle kontraktów osadniczych, "Studia i Materiały z dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. 4, 1958, s. 222; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 63; Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 225; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T.XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 12-13; K. Mikulski, Osadnictwo wiejskie woj. Pomorskiego od poł XVI do końca XVII wieku, Rocznik TNT, R. 86, Toruń 1994, z. 2, s. 165; Katalog zabytków województwa bydgoskiego, oprac. K. Parucka, E. Raczyńska-Mąkowska, Bydgoszcz 1997, s. 56; P. J. Klassen, Ojczyzna dla przybyszów, Wprowadzenie do historii mennonitów w Polsce i Prusach, Warszawa 2002, s. 42; Atlas zabytków architektury, opr. H. Faryna-Paszkiewicz, M. Omilanowska, R. Pasieczny, Warszawa 2001, s. 150.SGKP, t. 5, Warszawa 1893, s. 409-410; H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466-1873, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtvereins", H. 17-19, Danzig 1886-1888, s. 251-253; Visitationes Archidiaconatus Pomeraniae 1583, wyd. S. Kujot, TNT, Fontes 1, Toruń 1897, s. 78; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, TNT, Fontes 32, Toruń 1938, s. 80; Biskup M., Tomczak A., Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Rocznik TNT, R. 58, 1955, z. 1, s. 127; Inwentarz starostwa grudziądzkiego z roku 1739, Grudziądz 1963, s. 50; Lustracja województw Prus Królewskich 1624 z fragmentami lustracji 1615, wyd. S. Hoszkowski, Gdańsk 1967, s. 45, 264; K. Ciesielska,, Osadnictwo "olęderskie" w Prusach Królewskich na Kujawach w świetle kontraktów osadniczych, "Studia i Materiały z dziejów Wielkopolski i Pomorza", t. 4, 1958, s. 222; Katalog zabytków architektury i budownictwa w Polsce, z. 2, M. Arszyński, M. Rejmanowski, Województwo bydgoskie,(Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria A, t. VII, Warszawa 1972, s. 63; Zabytki architektury województwa bydgoskiego, red. M. E. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974, s. 225; Katalog zabytków sztuki w Polsce, T.XI, Dawne województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 15: Powiat świecki, oprac. T. Chrzanowski i T. Żurkowska, Warszawa 1977, s. 12-13; K. Mikulski, Osadnictwo wiejskie woj. Pomorskiego od poł XVI do końca XVII wieku, Rocznik TNT, R. 86, Toruń 1994, z. 2, s. 165; Katalog zabytków województwa bydgoskiego, oprac. K. Parucka, E. Raczyńska-Mąkowska, Bydgoszcz 1997, s. 56; P. J. Klassen, Ojczyzna dla przybyszów, Wprowadzenie do historii mennonitów w Polsce i Prusach, Warszawa 2002, s. 42; Atlas zabytków architektury, opr. H. Faryna-Paszkiewicz, M. Omilanowska, R. Pasieczny, Warszawa 2001, s. 150.


Start | Wprowadzenie | Ściągnij e-book | Konferencja 2001 | Podziękowania | Nota prawna | Kontakt
Artykuły: Polska | Małopolska | Mazowsze | Ziemia Łęczycka | Żuławy | Nizina Sartawicko-Nowska | Ziemia Kwidzyńska | Ziemia Walichnowska | Ziemia Sieradzka | Ziemia Wieluńska

Copyright 2005 © jerzyszalygin@wp.pl